1975 Banqiao Baraj Kazası Nasıl Oldu ve Nelere Sebebiyet Verdi?

1975 yılının ağustos ayında başta Banqiao Barajı olmak üzere Henan Nehri üzerindeki 62 baraj, Nina Fırtınası'nın yol açtığı selin etkisiyle yıkılmıştır. Bu sel, aynı zamanda dünyanın en büyük üçüncü selidir ve 12000 km^2'lik bir alanı etkilemiştir.^[1] Bu alandaki 30 şehir ve kasabadaki kişilik nüfus selden zarar görmüştür. Sel nedeniyle 26.000 ila 240.000 kişinin öldüğü düşünülmektedir.^[2]

Arka Plan

Yıkılan barajların çoğu Sovyetler Birliği'nden gelen mühendislerin rehberliğinde yapılmıştı. Barajlarda yeterli güvenlik önlemi yoktu ve bu boyuttaki bir yağış ve sele dayanıklı değillerdi.^{[2], [3]} Örneğin Banqiao Barajı, günde 300 mm yağışa dayanacak şekilde yapılmıştı.^[19]

1950'lerin başında Banqiao, Shimantan ve Baisha adında üç büyük barajın yapımına başlanmıştı. Ancak Çinli inşaat işçilerinin bu konuda tecrübesi yoktu. Bu nedenle Sovyetler Birliği'nden inşaat mühendisleri getirilmişti. Bu inşaat mühendisleri yapıma öncülük ediyor ve inşaatı denetliyordu.^[19] İnşaatlarda güvenlik önlemleri göz ardı edilmişti.^[19] Zira o dönemde Çin'de kalkınma ön plandaydı ve güvenlik gibi konuların önündeydi.

Great Leap Forward'e göre halkın sahip olduğu tüm metal eşyalara el konulmuştu. Buna çatal, kaşık, bıçak, tencere, tava ve hatta çocukların metal oyuncakları bile dâhildi ve metal eşyalarını teslim etmeyenlere idam cezasına varıncaya kadar cezalar veriliyordu.^{[15], [1]} Hatta halk yemek pişiremediği için her mahallede mutfaklar açılarak bu ihtiyaç giderilmeye çalışılmıştı.(Bu yöntem başarısız olmuş, birçok kişi kıtlık sebebiyle açlıktan ölmüştü.) Barajlarda kullanılan çelik de halktan toplanan metallerin eritilmesiyle üretilmişti. Ancak bu çelik çok kalitesizdi ve fazla dayanmadı.^[5]

Yine Great Leap Forward dâhilinde çeşitli projeler için bölgedeki ağaçların birçoğu kesilmişti ve orman yok olmuştu. Bu da doğal dengeyi bozmakla birlikte toprağın su emme kapasitesini de azaltmıştı.^{[4], [5]} Ayrıca kesilen ağaçların yerine beton binaların yapılması da ortada hiç toprak bırakmadığından emme kapasitesi de iyice azalmıştı. Bu nedenle selin etkisi normalden çok daha fazla oldu.^{[2], [3], [6]}

Nina Fırtınası

Bebeng Tayfunu veya Nina Tayfunu olarak da bilinen Nina Fırtınası, 30 Temmuz 1975'te Çin Denizi'nde başlamış ve genel olarak batıya doğru gittikçe şiddetini artırmıştır. 2 Ağustos'ta doruğuna ulaşmış ve 4 Ağustos'ta Tayvan'ı vurmuştur. Çin Halk Cumhuriyeti üzerinden Asya anakarasına varmadan önce nispeten zayıflamıştır. Daha sonra Çin'in ortalarına doğru ilerlemiştir ve orada son bulmuştur. Pasifik'te yaşanmış en ölümcül fırtınadır.^[7]

Fırtına sırasında rüzgâr 250 km/saat hıza kadar çıkarak tahminen 1 milyar 200 milyon dolarlık hasara sebep olmuştur. Tayvan ile Doğu ve Orta Çin'i etkilemiştir. Seviye 4 süper tayfun olarak sınıflandırılmaktadır.^[7]

Wikipedia Commons

Great Leap Forward Projesi

Mao Zedong tarafından Great Leap Forward başlatıldıktan sonra, 1957-1959 yılları arasında Zhumadian bölgesinde 100'den fazla baraj inşa edildi. Bu dönemde yöneticilerin temel anlayışı küçük ve çok sayıda baraj inşa ederek daha fazla su tutmayı amaçlıyordu.^{[17], [18]}

Öte yandan, Great Leap Forward sırasında yoğun çelik üretimi ve Mao tarafından başlatılan "Learn from Dazhai in Agriculture" programı Zhumadian bölgesindeki ekosisteme ciddi zarar verdi. Orman örtüsü büyük ölçüde azaldı ve doğa tahrip oldu. Çoğu uzmana göre sellerin başlıca nedenleri bunlardı.^{[17], [18]}

O dönemde baraj projelerinin baş mühendisi olan Chen Xing, çok fazla baraj inşa edilmesi fikrine karşı çıktı. Coğrafi koşulların, rezervuarın su depolama işlevini aşırı derecede vurgulamayı mantıksız kıldığını, aksi takdirde ciddi taşkınlar ve tarım arazilerinin kullanılamaz hale gelmesi gibi başka felaketler yaratma riski olduğunu belirtti. Yine de Chen'in uyarısı dikkate alınmadı ve "sağcı" ve "oportünist" olmakla eleştirildi; daha sonra görevinden alındı ve Xinyang görevlendirildi.^[19]

Wikipedia Commons

Olay Nasıl Gerçekleşti?

6 Ağustos 1975 günü bölgedeki yağış çok şiddetliydi. Bu nedenle Banqiao Barajı'nın kapaklarının açılması teklif edildi. Başta yoğun sel sebebiyle teklif reddedildi. 7 Ağustos günü ise teklif kabul edildi. Ancak bu karar telgrafla gönderilmişti ve fırtına ile beraberinde gelen sel, telgraf sisteminin çökmesine sebep olmuştu.^[8] Bu yüzden karar barajı yöneten yetkililere ulaşmadı. Bu sırada barajın kapaklarında arızalar meydana gelmeye başladı. Arızalar, ancak 21.30 dolaylarında askeri telgraf hatlarından yönetime bildirilebildi.^{[9], [10]}

8 Ağustos 1975 günü saat 01.00 civarında barajdaki su seviyesi deniz seviyesinden 117 m 94 cm, barajın duvarlarından ise 30 cm kadar yükseğe ulaşarak taştı ve takip eden dakikalarda baraj tamamen yıkıldı. Barajdan çıkan 701.000.000 m³ suyun da etkisiyle bölgedeki 61 baraj daha yıkıldı.

Yıkılan barajlardan toplam 15.738.000.000 m³ su serbest kalmıştır. Bu su, 10 km genişliğinde ve 5 ila 7 metre yüksekliğinde bir dalgaya yol açmış ve bölgedeki platodan ovaya doğru yaklaşık 50 km/saat'lik hızla akmıştır. Bölgede toplamda 12.000 km²lik geçici göller oluşmuştur. Dalga, 55 km uzunluğunda ve 15 km genişliğindeki alanda bulunan her şeyi yok etmiştir ve alan kullanılamaz hâle gelmiştir.^{[10], [11]} Suiping, Xiping, Ru'nan, Pingyu, Xincai, Luohe ve Linquan adlı ilçe merkezleri ile sayısız köy ve kırsal alan sular altında kalmıştır. Yayımlanan tahliye emirlerinin uygulanmaması, askeri birlikler tarafından atılan işaret fişeklerinin yanlış anlaşılması ve iletişimdeki diğer aksaklıklar da kazanın boyutunu artırmıştır.^[11]

Global Energy News

Kazanın etkilerini azaltmak amacıyla suyun akış yönü kontrol edilmek istendi ve bu nedenle bazı barajlar havadan bombalanarak kasıtlı olarak yıkıldı. Bu yöntemle diğerlerinden daha büyük olan ve daha önemli görülen Suya Barajı'nı korumak da amaçlanıyordu.^{[1], [2], [3], [5]} Buradan boşalan su ile de iki taşkın derivasyon alanı taştı. Baraj kazası, 26.000'i sellerden, tahminen 100.000'i hastalıklar ve kıtlıklardan, 230.000'i ise baraj kazası sebebiyle toplamda 356.000 kişinin ölümüne sebep olmuştur.^{[11], [12], [13], [14]}

Kaza sonrasında bölge ile Pekin arasındaki iletişim 18 gün boyunca kesildi. Bölgeye yardım için gönderilen 42.618 asker de iletişim probleminin çözülmesi için yeterli olmadı. En sonunda olaydan etkilenen halk, uçaklardan atılan yardım malzemelerine bel bağlamak durumunda kaldı.^[19]

Kaza Sonrasında Neler Oldu?

Kazadan sonra Çin Komünist Partisi ve Çin yönetimi hiçbir açıklamada bulunmamakla beraber tüm medyaya yasaklar uygulanarak hiçbir basın-yayın kuruluşunun haber yapmasına izin vermedi.^[18] 1987 yılında Henan Daily'den bir gazeteci olan Yu Weimin (于为民) felaketle ilgili bir kitap yazmış, 1995 yılında ise haber ajansı öncülüğünde ayrıntılar kamuoyuna duyurulmuştur. Resmi düzeyde ise Çin Tarihindeki Büyük Seller (中国历史大洪水) kitabı ilk kez bilgilerin bir kısmını kamuoyuna açıklamıştır.^[14]

Olayla alakalı resmî belgeler 2005 yılına kadar devlet sırrı olarak saklanmaktaydı. 2005'te ise belgeler kamuoyu ile paylaşıldı ve çeşitli ülkelerden gelen bilim insanları Pekin'de düzenlenen bir toplantıda detayları tartıştılar.^{[14], [15]}

Çin yönetimi, olayın insan kaynaklı bir felaket olmadığını, bu kadar büyük doğal afetler sonucunda böyle olayların kaçınılmaz olduğunu hâlen savunmaktadır.^{[16], [18]} Çin yönetimine göre barajlar 1000 yılda bir gelmesi beklenen günde 300 mm'lik yağışa bile dayanacak şekilde inşa edilmişti, ancak o gün 1030 mm'lik yağış olmuştu. Bu sayı, bölgeye bir yılda düşmesi beklenen yağışa eşdeğerdi. Bu yüzden felaket kaçınılmazdı.