Çift Kör Deneyi Nedir?

Çoğu deneyde 2 grup vardır: bir kontrol grubu ve bir deney grubu. Deney grubunda yer alanlar, üzerinde çalışılan tedaviyi alırken kontrol grubundakiler bu tedaviyi almazlar. Sonrasında, bu iki grubun üyeleri, deneysel tedavinin etkilerini saptamak için karşılaştırılır. Deneysel grupta bazı farklar gözlemleseniz bile, kafanızda şöyle bir soru olabilir: “Gözlemlediğimiz şeyin tedavi sayesinde olup olmadığını nasıl bilebiliriz?”

Bu soruyu sorduğunuzda, aslında karıştırıcı değişken ihtimalini dikkate alırsınız. Karıştırıcı değişkenler, bağımlı değişkeni (tepki değişkenini) etkiler; fakat bu etkiyi fark etmek zordur. Özellikle insan deneklerle yapılan deneyler, karıştırıcı değişkenlere meyillidir. Özenle hazırlanmış bir deneysel tasarım, karıştırıcı değişkenlerin etkilerini sınırlandıracaktır. İşte bu açıdan deney tasarımında bilhassa önemli bir konu da çift-kör deney olarak adlandırılır.

Plasebolar

İnsanlar inanılmaz derecede karmaşık canlılardır, bu da onları bir deneyde denek olarak kullanmayı oldukça zorlaştırır. Örneğin, bir deneğe deneysel bir ilaç verdiğinizde ve o da iyileşme işaretleri gösterdiğinde, sebep olarak neyi öne sürebilirsiniz? Sebep, ilaç olabilir fakat bazı psikolojik etkiler de olabilir. Kendisine onu iyileştirecek bir şey verildiğini düşünen kişi bazen gerçekten de iyileşir. Bu da plasebo etkisi olarak bilinir.

Deneklerin tecrübe edebileceği psikolojik etkilerin deney üzerindeki gücünü azaltmak için, bazen kontrol grubuna bir plasebo verilir. Plasebo, deneysel tedavinin uygulanma yöntemine olabildiğince yakın şekilde tasarlanır. Fakat plasebo bir tedavi değildir. Örneğin, yeni bir ecza ürününün testinde kullanılan plasebo, içinde tedavi değeri olmayan bir maddenin bulunduğu bir kapsül olabilir.

Böyle bir plasebo kullanıldığında, deneydeki denekler, kendilerine gerçek ilaç verilip verilmediğini bilmeyeceklerdir. İki gruptaki denekler de gerçek bir ilaç sandıkları maddeyi almanın psikolojik etkisine sahip olacaklardır.

Çift-Kör Deneyi

Plasebo kullanımı önemli olmakla birlikte, sadece olası karıştırıcı değişkenlerin bazılarına etki eder. Karıştırıcı değişkenlerin diğer bir kaynağı da tedaviyi uygulayan insandır. Bir kapsülün deneysel bir ilaç ya da aslında bir plasebo olup olmadığını bilmek, bir insanın davranışlarını etkileyebilir, hatta en iyi doktor ya da hemşire bile deney grubundakilere farklı, kontrol grubundakilere farklı şekilde davranabilir. Tedaviyi uygulayan kişinin, ilacın deneysel bir ilaç ya da plasebo olduğunu bilmemesini sağlamak, bu ihtimale karşı önlem almanın bir yoludur.

Bu tip bir deney, çift-kör olarak adlandırılır. Bu şekilde adlandırılır çünkü her iki taraf da deney konusunda bilgilendirilmez. Denek de, tedaviyi uygulayan kişi de, deneğin deney grubunda mı yoksa kontrol grubunda mı olduğunu bilmez. Bu çift katman, bazı karıştırıcı değişkenlerin etkisini en aza indirecektir.

Açıklamalar

Birkaç şeyi belirtmekte fayda var.

Denekler, deney ya da kontrol grubuna rastgele atanır, hangi grupta olduklarına dair bilgileri yoktur ve tedaviyi uygulayan kişiler de deneklerinin hangi grupta olduklarını bilmezler. Buna rağmen, hangi deneğin hangi grupta olduğunu bilmenin elbette birkaç yolu vardır. Çoğu zaman, araştırma grubundan bir üyenin deneyi organize etmesi ve kimin hangi grupta olduğunu bilmesi sağlanarak bu bağlantı kurulur. Bu kişi deneklerle direkt bir etkileşime geçmeyerek onların davranışlarını etkilemeyecektir.