Zift Damlası Deneyi: Guinness Rekorlar Kitabı'nda da Yer Alan, Dünyanın En Uzun Süreden Beri Devam Eden Laboratuvar Deneyi!

Queensland Üniversitesi Matematik ve Fizik Bölümü; matematik, fizik ve istatistik alanlarında sayısız araştırmaları ve yenilikçi öğretim prensipleriyle uluslararası bir üne sahipken, aynı zamanda ünlü Zift Damlası Deneyi (İng: "Pitch Drop Experiment") isimli deneye de ev sahipliği yapmaktadır. Deney, Guinness Rekorlar Kitabı'nda "Dünya'nın en uzun süredir devam eden laboratuvar deneyi" olarak listelenmiştir.

Queensland Üniversitesi'nin ilk fizik profesörü olan Prof. Dr. Thomas Parnell, 1927'de öğrencilerine viskozite (akışkanlık direnci) kavramını öğretmek ve katı gibi görünen bazı maddelerin aslında akışkan olabileceğini göstermek için bir deneye başladı.

Bir zamanlar teknelerde su yalıtımı için kullanılan katranın bir türevi olan zift; bitkilerden, petrolden ve kömür katranından elde edilen, doğal yollarla oluşabileceği gibi imal de edilebilen bir tür kalın, bitüm benzeri bir hidrokarbondur. Oda sıcaklığında sert, hatta kırılgandır ve bir çekiç darbesiyle kolayca parçalanabilir. Ancak Profesör Parnell, görünüşünün aldatıcı olduğuna çoktan ikna olmuş olacak ki ziftin viskozitesini ölçmek için deneyi başlatmıştır.

Bunu başarabilmek için Profesör Parnell, bir zift numunesini ısıtmaya karar vermiştir. Daha sonra, ağzı mühürlenmiş bir cam huniyi ısıtılmış ziftle doldurdu ve 3 yıl boyunca çökelmesi için sabırla bekledi. 1930'da, zift iyice çökeldikten ve soğuduktan sonra, akmaya başlaması için huninin boynundaki mührü kırdı. Huni daha sonra bir cam kubbenin altına yerleştirildi. Aşağıdaki videoda, deney düzeneğini görebilirsiniz.

Profesör Parnell'in ömrü, sadece ilk iki damlaya tanık olmasına yetti. İlk damla 1938'de, huninin açılmasından sekiz yıl sonra; ikincisi ise 1947'de, huninin açılmasından tam 17 sene sonra düştü. Parnell, ne yazık ki 1948'de hayatını kaybetti. 1930'dan bu yana, deney bozulmadan korundu ve huni, günümüzde hala ders salonunun hemen dışında duruyor.

90 yılda tam olarak 9 damlanın düştüğü bu benzersiz deneyde, ilk yedi damla için ortalama düşüş süresi yaklaşık 8 yıldır. Bununla birlikte, Temmuz 1988'deki yedinci düşüşten bir süre sonra, düşüşler arasındaki süre artmıştır. Sekizinci düşüş, önceki düşüşten 12,3 yıl sonra Kasım 2000'de, dokuzuncu düşüş ise 13,4 yıl sonra Nisan 2014'te gerçekleşti.

Sonradan yapılan incelemeler, damlaların düşüş sürelerinin artmasının sebebinin, binaya takılan klima sistemi olduğunu göstermiştir. Klima sistemi, ziftin maruz kaldığı ortalama sıcaklığı düşürerek, viskoziteyi arttırmıştır. Son damlama, kase, daha önce düşen damlayı temizlemek için hareket ettirildiğinde gerçekleşmiştir.

Deney, Proferör Parnell hayatını kaybettikten sonra Queensland Üniversitesi Matematik ve Fizik Bölümü profesörü olan John Mainstone'un gözetiminde devam etmektedir. 2005 yılında Mainstone ve merhum Thomas Parnell, Ig Nobel Fizik Ödülü'ne layık görülmüştür. Ig Nobel Ödülleri, Nobel Ödülü'nün bir parodisidir ve her yıl sonbaharda yapılır. "En sıradışı ve önemsiz" bilimsel başarıların kutlandığı bu ödül töreninde, insanları güldüren çabalar ve zaferler onurlandırılır. Amaç; alay etmek değil, meraklı bilim insanlarının hayal gücünü onurlandırmaktır. Dolayısıyla, zift damlası deneyi, kesinlikle böyle bir takdiri hak ediyordu.

Düşüşü Bir Türlü Gözlenemeyen Damlalar!

Bu deneyin dünyanın en uzun süren deneyi olması dışında en ilginç özelliği, dokuz damlanın hiçbirinin düşüşüne herhangi bir insanın şahit olamamış olmasıdır. Damlalar genellikle oldukça hızlı bir şekilde düşüverir ve bu sırada birinin bakıyor olma ihtimali çok düşüktür.

1938 yılında, kimsenin şahitlik edemediği ilk damlanın düşüşünün ardından, ikinci ve üçüncü damlalar da etrafta kimse yokken düşmüştür. John Maidstone gözetiminde yıllarca devam eden deneyde dördüncü, beşinci ve altıncı damlaların düşüşüne de kimse şahit olamamıştır. Yedinci damla düşmeye yaklaştığında, deneyin başından ayrılmayan Maidstone'un bir talihsizlik sonucu bu düşüşü de kaçırdığı söylenmektedir.

2000 yılında, sekizinci damlanın düşme noktasına geldiğini gözlemleyen bilim insanları, odaya bir kamera yerleştirmiş; fakat kameranın arızalanması sonucu damlanın düşüş anını yine kaçırmışlardır. Seneler sonra; dokuzuncu damla uzadıkça uzamış ve altta bulunan cam kasede birikmiş zifte temas ederek öylece kalmıştır. Kaseyi yavaşça almak isteyen yetkililer, kaseyi hareket ettirdikleri sırada dokuzuncu damla kırılmıştır.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

Son 92 yıldır damlaların düşüşlerini kimsenin şahitlik edemediği bu deney, hâlen canlı olarak yayınlanlanmaktadır. Bu yazının yazıldığı sıralarda 8 yıl kadar bir süre sonra düşmesi beklenen 10. damlanın düştüğü tarihi âna şahitlik etmek isterseniz, buradan şansınızı deneyebilirsiniz.