Yüzleri Tanıyamamak: Prosopagnozi

Prosopagnozi, kişinin beyninde yüzleri tanımakla görevli olan bölgenin gelişmediği veya sonradan bir hasara maruz kaldığı nörolojik bir bozukluktur. Prosopagnozi terimi, Yunanca’da “yüz” ve “bilgi eksikliği” anlamına gelen “prosopo” ve “agnosia” sözcüklerinden türemiştir. Ayrıca kelime anlamı olarak “yüz körlüğü” şeklinde ifade edilebilir.

Prosopagnozi sanıldığının aksine hafıza kaybı, görme bozukluğu veya öğrenme güçlüğü ile bağlantılı değildir. Kişilerde bu özellikler etkilenmemiştir. Ancak yapılan son çalışmalar, otizm ve Asperger Sendromu’na sahip hastalarda prosopagnoziye rastlama oranının yüksek olduğunu göstermektedir.

Bozukluğun, başlıca fusiform gyrus'ta (beyinde yüz algılama ve buna bağlı hafızayı kontrol eden bölge) meydana gelen hasar ve/veya anormallikler sonucu gerçekleştiği düşünülmektedir. Fakat inferior (alt) oksipital ve anterior (ön) temporal korteks hasarlarında da görüldüğü rapor edilmiştir. Söz konusu fusiform gyrus, aynı zamanda lateral occipitotemporal gyrus olarak da bilinir. Temporal ve oksipital bölgenin kesişiminde 37. Brodmann alanına yerleşmiştir. Brodmann alanlarını incelediğimiz makalemize buradan ulaşabilirsiniz. Oluşan hasarın derecesine bağlı olarak kişiler, prosopagnoziyi farklı biçimlerde deneyimliyor olabilirler.

Öte yandan fusiform gyrus hasarında disleksi (okuma/öğrenme bozukluğu) ve sinestezi (duyu karışması) de görülebiliyor. Dolayısıyla sadece tek bir komplikasyonun görüldüğünü düşünmeyin. Sinestezi ve evrim ile ilişkili yazımıza buradan erişebilirsiniz.

Konuya geri dönecek olursak, hasarın minimum olduğu koşullarda kişi, yakın bir ilişkisi olmadığı insanların yüzlerini tanıyamama durumunu yaşayabilir. Çok daha nadir görülen etiyolojiler (sebepler) ise bu bölgede tümör basısı, karbon monoksit zehirlenmesine bağlı hasar, cerrahi komplikasyonlar, ensefalit (beyin inflamasyonu) ve Alzheimer hastalığı olabilir.

KenHub

Orta derecede hasar durumunda kişi, yakın ilişkide olduğu insanları (örneğin, aile çevresini) tanımakta güçlük çekebilir. İlerleyen seviyelerde ise kişi, kendi yüzünü aynada tanıyamama, hatta yüzleri nesnelerden ayırt edememe sorunu yaşayabilmektedir. Eğer edinilmiş prosopagnozi, erken çocukluk döneminde bir hasar sonucu ortaya çıkarsa, çocuk, yüzleri tanıma yeteneğini tam olarak geliştirmeden, yüzleri tanıyamadığını fark etmeden büyüyebilir.

Sonradan gerçekleşen hasar ve anormallikler sonucu oluşan edinilmiş prosopagnoziye nadir rastlanır. Vakaların büyük bir çoğunluğu konjenital (doğuştan gelen, gelişimsel) prosopagnoziyi işaret etmektedir. Konjenital prosopagnozinin, genetik mutasyon ve gen delezyonu (gen eksilmesi) sonucu oluştuğu söylenebilir. Prosopagnozi için spesifik bir tedavi mevcut değil. Ancak insan yüzlerini tanımaya yardımcı olacak tedavi edici stratejilerin veya normal yüz işleme mekanizmalarını restore etmeye çalışan tekniklerin, hem gelişimsel hem de edinilmiş prosopagnozi hastaları için işe yarayabileceği düşünülmektedir.