Titanyum Dioksit Nedir? Söylendiği Gibi Kansere Neden Oluyor mu?

İddia

Titanyum dioksit hayatımızın her alanında bulunan ama aslında kansere neden olan bir kimyasaldır. Fransa gibi Avrupa ülkeleri, milyonlarca dolarlık bir sektör olmasına rağmen bu maddeyi tamamen ve katiyen yasakladılar, çünkü bu madde masum gibi gözükse de aslında tam bir canavar. Hiçbir faydası yok ve hepimiz için tehlike arz ediyor.

Gerçek mi?

Karışık

Gerçek Taraflar

Titanyum dioksit, insanlar için "kanserojen olabilir" kategorisinde bulunan bir kimyasal maddedir. Fransa, titanyum dioksitin kullanımını Ocak 2020'den itibaren yasaklama kararı almıştır (karar Ocak 2017'de ilan edilmiştir).

Sahte Taraflar

Titanyum dioksitin insanlarda kansere neden olduğu güvenilir bir şekilde gösterilememiştir. Titanyum dioksitin büyük parçacıklarına deri yoluyla temas etmek değil, nanoparçacıklar halinde solunmasının kansere neden olabileceği düşünülmektedir. Yani bu maddeye sadece dokunmanın kansere yol açacağını gösteren hiçbir veri bulunmamaktadır.

Ayrıca titanyum dioksidin kanser ile ilişkisi büyük oranda hayvan deneylerine dayanmaktadır. Fransa'nın kararı da, fareler üzerinde yapılan ve titanyum dioksidin fareler tarafından solunmasını içeren bir deney sonucunda bağırsakta tümör-öncesi yapılar görülmesine dayanmaktadır.

Ayrıca Fransa'daki yasak evrensel bir yasak değildir. Titanyum dioksitin ilaç, kozmetik ve diş macunu sektörlerinde kullanımı yasaklanmamıştır. Titanyum dioksit, kanser tedavisi sırasında ilaçların kanserli dokulara ulaştırılması gibi önemli rollere sahiptir.

İddianın Kökeni

Her ne kadar titanyum dioksit hakkındaki tartışmalar oldukça eskiye dayanıyor olsa da, 2017 yılında Fransa'nın aldığı karar konuyu yeniden gündeme getirmiş, 2020 yılında ise yasakların devreye giriyor olması konuyu gündemde tutmuştur.

Bilgiler

Titanyum dioksit (veya popüler ismiyle titanya), titanyum elementinin doğada doğal olarak bulunan oksitlemiş formudur. İnsanlar bu bileşiği yiyeceklere beyaz renk vermek için (E171 isimli pigment), duvar ve resim boyalarında ve güneş kremlerinde yaygın olarak kullanmaktadır; öyle ki, ilmenit, rutil ve anataz gibi mineral kayaçlardan her yıl 9 milyon tondan fazla titanyum dioksit çıkarılmaktadır ve var olan tüm pigmentlerin 3'te 2'si civarı titanyum dioksit içermektedir. Bu pigmentlerin toplam değerinin 13.2 milyar dolar olduğu tahmin edilmektedir.

Elbette her yaygın kimyasalın tatmak zorunda olduğu kaderi titanyum dioksit de tatmaktadır: Bu bileşiğin aslında "ölümcül bir canavar" olduğu ve güçlü bir kanserojen olduğu çeşitli kaynaklarca dillendirilmektedir. Hele ki ismi "titanyum dioksit" gibi havalı bir isim olunca, bu iddialar daha çabuk popülerlik kazanabilmektedir. Ancak titanyum dioksitin zararlı olduğunun belirtildiği birçok yazının varlığına rağmen, yapılan bilimsel araştırmalarda titanyum dioksit ile temasın ve hatta solunumunun insanlarda kansere sebep olduğunu gösteren yeterli delil bulunamamıştır.

Amerikan Yemek ve İlaç İdaresi'ne (FAD) göre titanyum dioksitin yiyeceklerde renklendirici olarak kullanımında belirtilen kısıtlamalar haricinde bir problem olmayacağı belirtilmiştir. Bu kısıtlamalar ve yönergeler şunları içermektedir:

• Yiyecek ağırlığının 1%'inden fazla titanyum dioksit bulunmamalıdır.
• Titanyum dioksit çözücüler ve dağıtıcılar önceden onaylanmış kimyasallara ek olarak olarak sadece silikon dioksit ve/veya alüminyum dioksit olabilir ve bunların miktarı %2'yi aşamaz.
• Titanyum dioksit içeriğinde 10 ppm (milyondaki parçacık sayısı) kurşun, 1 ppm arsenik, 2 ppm antimon, 1 ppm cıvadan fazla bulunmamalıdır.
• 800 dereceden yüksek sıcaklıkta ısıtmalarda %0.5'ten fazla kayıp olmamalı, suda çözünebilir madde içeriği %0.3'ü aşmamalı, asitte çözünebilir madde içeriği %0.5'i aşmamalıdır.
• 105 derecede 3 saat kurutulduğunda %99'dan az titanyum dioksit kalmamalıdır.

Titanyum Dioksit Hangi Durumlarda Tehlikeli?

Titanyum dioksit o kadar yaygın bir maddedir ki, hakkında birçok akademik makale bulmak mümkündür. Burada kritik nokta, titanyum dioksit ile ne yolla etkileşime geçildiği ve parçacık büyüklüğüdür.

Titanyum dioksition 100 nanometreden büyük parçacıklarına "normal parçacık" denmektedir. 100 nanometreden küçük parçacıklara ise "nanoparçacık" adı verilmektedir. Normal titanyum dioksit parçacıkları, hayatlarımızda yaygın olarak görülen parçacık türüdür ve bununla genellikle deri teması yoluyla etkileşime geçmekteyiz. Örneğin güneş kremlerinde titanyum dioksit deriye krem ile birlikte sürülmektedir; ancak bu yolla titanyum dioksitin insanlarda herhangi bir kansere sebebiyet verdiğini gösteren hiçbir çalışma bulunmamaktadır.

Öte yandan duvar boyaları gibi boyalar içinde eğer nanoparçacık halinde bulunacak olursa, boyalama işlemi sırasında bu parçacıklar havaya karışıp solunum yollarından vücuda girebilir. İşte tehlikeli olma potansiyeli olan etkileşim türü budur. Ama bu bile titanyum dioksiti "canavar" olarak nitelendirmek için yeterli değildir ve yanıltıcı olabilir; çünkü titanyum dioksit nanoparçacıklar, şu anda kanser tedavisinde ilaçları kanserli bölgeye ulaştırmakta kullanılmaktadır! Yani bu parçacıkların nasıl ve ne yöntemlerle kullanıldığı, insanların bununla nasıl etkileştiği tam olarak tanımlanmadan fayda/zarar analizi yapmak çok zordur.

Titanyum Dioksit Araştırmaları

İnsan Deneyleri ve Meta-Analizler

Avrupa Kimyasal Ajansı'nın risk analiz raporunda ise titanyum dioksitin parçacık boyutu hakkında bilgi verilmemiş; buna rağmen titanyum dioksitin, solunum yoluyla insanlarda kansere neden olabileceğini gösteren kategoriye (CLP Kategori-2) alınması gerektiği sonucuna varılmıştır. 2019 yılında Nature'da yayınlanan bir makalede titanyum dioksitin insanlar üzerindeki etkilerini araştıran makaleler bir bütün olarak değerlendirilmiş (meta-analiz yapılmış) ve titanyum dioksitin parçacık boyutunun insan sağlığı üzerindeki etkileri değiştirdiği gösterilmiş, dolayısıyla Avrupa'daki yasa yapıcıların bunu dikkate almaları gerektiği vurgulanmıştır.

Altı farklı Avrupa ülkesinde titanyum dioksit endüstri işçilerinin bulunduğu risk faktörleri ve sağlığa etkilerin araştırıldığı ve şu ana kadar yapılmış en kapsamlı çalışmada, üretim endüstrisinde çalışanların, genel popülasyona kıyasla akciğer kanserinde düşük bir oranda artırılmış risk bulunduğu (yani kanser riskinin az miktarda arttığı) gösterildi; fakat bir neden-sonuç ilişkisi kurulamadı. Aynı çalışmada titanyum dioksitin böbrek kanseriyle herhangi bir ilişkisi bulunamadı.

Amerika ve Montreal, Kanada'da yürütülen diğer çalışmalarda ise titanyum dioksitin, akciğer ve böbrek üzerine artırılmış bir risk kanseri bulunmadığı kaydedildi.

Özetle, Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı (IARC) tarafından, titanyum dioksit solunumunun insanlarda kansere sebebiyet vermesinin mümkün olduğu belirtilmiş; ancak titanyum dioksitin kansere yol açtığı yönünde yeterli bir kanıt bulunmadığının altı çizilmiştir.

Hayvan Deneyleri

Bununla birlikte, hayvanlar üzerinde yapılan bir çalışmada, aşırı doz titanyum dioksit solunumuna maruz bırakılan farelerde iyi ve kötü huylu tümör gelişimi gözlenmiş, bazı deneylerde de sadece iyi huylu tümör gelişimi gözlemlenmiştir.

2010 yılında yayınlanan bir diğer makalede, farelerin 100 nanometreden büyük titanyum dioksit parçacıklarını soluması halinde akciğerlerde titanyum dioksit birikimi görüldü ve buna bağlı olarak tümör dokularına rastlandı.

2017 yılında Food and Chemical Toxicology dergisinde yayınlanan bir makalede, farelerin derisine titanyum dioksit içerikli kremler sürüldü (kilogram başına 5, 10, 20 miligram düzeyinde). Yapılan çalışmada, farelerin ömründe, hayatta kalma başarısında, genel sağlık durumunda, vücut ağırlığında dikkate değer bir değişime rastlanmadı. Ayrıca doza bağlı bir tepki görülmediği için, maddenin deri yoluyla temasının biyolojik bir önemi olmadığı, deri kanserini tetikleyemeyeceği sonucuna varıldı.

2018 yılında Food and Chemical Toxicology dergisindeki bir makalede, 11 nanometrelik titanyum dioksit nanoparçacıklarının Drosophila melanogaster türü meyve sineklerinde kanserojen etkiye sahip olduğu gösterilmiştir.

Sonuç olarak, titanyum dioksitin solunum yoluyla alınması halinde insan-harici hayvanlarda kansere veya kanser-benzeri oluşumlara sebebiyet verdiğini gösteren kanıtlar bulunmaktadır.

Sonuç

Tüm bu açılardan bakacak olursak, titanyum dioksitin genel geçer olarak insanlarda kansere neden olduğu sonucuna varılması mümkün değildir. Ancak hayvan deneylerinden gelen veriler ve özellikle de nanoparçacıklar halinde solunmasının insanlarda da yaratabileceği sorunlara yönelik bulgular, titanyum dioksitin tamamen masum olmayabileceğini göstermektedir. Bu bakımdan, titanyum dioksitin "ölümcül bir canavar" olarak nitelenmesinin abartılı olduğu söylenebilir.

Her bilimsel konuda olduğu gibi, bu konuda da akademik çalışmaların yasa yapıcılar ve halk tarafından dikkatle takip edilmesi, uzmanların ve güvenilir bilimsel kaynakların önerileri çerçevesinde kararlar alınması en doğrusu olacaktır.