Stroop Etkisi Nedir? Kelimelerin Renkleri Neden Kafamızı Karıştırıyor?

Stroop etkisi, uyarıcılar arasındaki uyumsuzluk nedeniyle belirli görevlere verilen tepki süresindeki gecikmeyi ifade eden bir olgudur. Daha basit bir ifadeyle, bir kelimenin içeriği ile rengi arasında uyumsuzluk olduğunda kelimenin rengini adlandırmada yaşadığımız zorluktur.

Örneğin, "mavi" kelimesi "kırmızı" renk ile karşımıza çıktığında kelimenin renginin kırmızı olduğunu söylemek, mavi renk ile yazılan mavi kelimesini söylemekten çok daha zordur. Stroop etkisi, bu uyumsuzluğun olduğu durumlardaki tepki süresinin gecikmesini ifade eder.

Vikipedi

Stroop Etkisinin Kökeni

Bu fenomenin kökenleri modern psikolojinin kurucularından biri olan bilinen Wilhelm Maximilian Wundt ve psikolog James McKeen Cattell'in 19. yüzyıldaki çalışmalarına kadar izlenebilir. Bununla birlikte ilk olarak Alman psikolog Erich Rudolf Jaensch tarafından 1929 yılında yayınlamıştır. Jaensch'in bu makalesi deneysel psikoloji tarihindeki en çok alıntı yapılan çalışmalardan biri olmuştur ve Stroop etkisi ile ilgili 700'den fazla çalışmaya ilham olmuştur.

Ancak fenomene adını veren, John Ridley Stroop'un 1935 yılında Deneysel Psikoloji Dergisi'nde üç farklı deneyi içeren "Seri sözel reaksiyonlarda girişim çalışmaları" (İng: "Studies of interference in serial verbal reactions") adlı makalesi olmuştur.

Stroop Deneyi

John Ridley Stroop, daha önceki çalışmalardan yola çıkarak, kelimenin rengi ile kelimenin içeriği arasındaki uyumsuzluğun, renkleri adlandırma yetisini nasıl bozacağını incelemek için kendi ünlü deneyini yaptı. Stroop, bu amacı empirik olarak incelemek için birkaç farklı deney yaptı.

Yöntem

• Deney 1: İlk deneyde katılımcılardan siyah mürekkep ile yazılmış kelimeleri okumaları istendi. Daha sonra rengine bakılmaksızın kelimelerin okunması istendi. Buna göre "kırmızı" kelimesi "mavi" renkle (veya herhangi bir renk ile) yazılsa dahi "kırmızı" olarak okunması gerekiyordu.
• Deney 2: İkinci deney, ilk deneyin tam tersiydi. Katılımcılardan kelimenin içeriğine bakılmaksızın kelimenin rengini söylemeleri istendi. Buna göre "kırmızı" kelimesi "mavi" renkle yazılsa dahi "kırmızı" yerine "mavi" olarak okunması gerekiyordu. Ayrıca bu bölümde katılımcılardan birbirinden farklı renklerdeki karelerin renklerinin söylenmesi istendi.
• Deney 3: Üçüncü deneyde, birinci ve ikinci deneylerde kullanılan görev ve uyarıcıların öğrenme etkileri katılımcılarda farklı uygulama aşamalarında test edildi.

Buna göre Stroop'un bu deneyindeki uyarıcılar üç farklı gruba ayrılabilir:

• Nötr Uyarıcılar: Yalnızca kelimenin ve rengin gösterildiği uyarıcılardır. Buna göre siyah mürekkep ile yazılmış kelimeler ve renkli kareler, nötr uyarıcılardır.
• Uyumlu Uyarıcılar: Kelime ile kelime renginin uyumlu olduğu uyarıcılardır. Örneğin, kırmızı ile yazılmış kırmızı kelimesi uyumlu bir uyarıcıdır.
• Uyumsuz Uyarıcılar: Kelime ile kelime renginin farklı olduğu uyarıcılardır. Örneğin, mavi ile yazılmış kırmızı kelimesi uyumsuz bir uyarıcıdır.

Bulgular

Üç deneyin ardından birkaç önemli sonuç ortaya çıkmıştır:

• Katılımcıların ikinci deneydeki kelime renklerini söyleme görevini tamamlamaları, karelerin rengini belirleme görevine göre daha uzun sürmüştür.
• Katılımcıların ikinci deneydeki kelime renklerini söyleme görevini tamamlamaları, birinci deneydeki kelimeleri okuma görevine göre çok daha uzun sürmüştür.

Bu iki ana sonuç, kelimeleri okuma ve kelime renklerini adlandırma hızında dikkate değer bir fark olduğunu göstermiştir. Bununla birlikte, insanların kelimeleri bilinçli olarak okuma konusunda, bilinçli olarak renkleri adlandırmaya kıyasla daha fazla deneyime sahip olduklarını ortaya koymuştur.

Ayrıca Stroop etkisini tekrar tekrar test eden diğer çalışmalar birkaç ortak bulguyu ortaya koymuştur:

• Semantik Bozucu Etki ("Semantic interference"): Nötr uyarıcıların olduğu durumda kelimenin rengini adlandırmanın uyumsuz uyarıcılara kıyasla daha hızlı olduğunu belirtir. Bu durumda deney 1'deki kelime rengini ve deney 2'deki karelerin rengini adlandırmak, kelime ile kelime renginin çatıştığı duruma göre daha kolaydır.
• Semantik Kolaylaştırma ("Semantic facilitation"): Uyumlu uyarıcıların varlığında kelime rengini adlandırmanın, nötr uyarıcıların olduğu durumdan daha hızlı olduğunu açıklar.
• Stroop Eşzamansızlığı ("Stroop asynchrony"): Görevin, kelime rengini adlandırmak yerine kelimenin kendisini okumak olduğunda hem semantik bozucu etkinin hem de semantik kolaylaştırmanın ortadan kalkmasını ifade eder. Aynı zamanda kelimeleri okumanın, kelime renklerini adlandırmaya göre çok daha otomatik olduğunu öne sürer.

Diğer Versiyonlar

Stroop etkisi testlerinin amacı, çeşitli uyarıcılar vasıtası ile beyinde meydana gelen çatışmayı ve tepki süresini ölçmektir. Bu testler kullanarak bir kişinin bilişsel işlem hızı, bilişsel kontrol düzeyi veya dikkat kapasitesi değerlendirilebilir. Örneğin demans, depresyon veya dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu gibi zihinsel bozuklukları olan kişileri incelemek için kullanılmıştır. Bu yüzden farklı uyarıcılar farklı şekillerde kullanılarak birkaç Stroop testi tasarlanmıştır.

Duygusal Stroop Testi

Duygusal Stroop testi, genellikle insanların bilgiye yaklaşım biçimlerini analiz ederek duygularını değerlendirmek için kullanılır. Bu testin amacı da klasik Stroop testinde olduğu gibi katılımcıların kendilerine sunulan kelimelerin rengini adlandırmak için harcadıkları süreyi ölçmektir. Ancak klasik Stroop testinden farkı, katılımcılara sunulan kelimelerin nötr veya duygusal kelimeler olmasıdır. Nötr kelimeler kalem, bilgisayar, saat veya kapı gibi kelimeler olabilir. Duygusal kelimeler ise keder, acı, mutluluk, aşk veya ölüm gibi duygusal durumlarla ilgili kelimelerdir.

Bu test, depresyonla mücadele eden kişiler üzerinde uygulandığında, duygusal kelimelerin rengini adlandırmak için harcadıkları sürenin, nötr kelimelerin rengini adlandırmak için harcadıkları süreye kıyasla daha fazla olduğunu ortaya koymuştur. Nötr kelimelere kıyasla duygusal kelimelerin renginin adlandırılmasındaki yavaşlık, dikkat kaynaklarının duygusal açıdan belirgin bilgilere doğru yöneldiğini göstermektedir. Ayrıca araştırmalar, olumsuz duygusal uyarıcıların etkisinin olumlu duygusal uyarıcılardan daha büyük bir etkiye sahip olduğunu düşündürmektedir. Bununla birlikte testin, klinik olmayan sıradan katılımcılar üzerinde uygulandığında dahi, duygusal kelimeleri adlandırmak için daha fazla süre harcandığını bulmuştur.

Sayısal Stroop Testi

Stroop etkisinin bir diğer versiyonu sayısal Stroop testidir. Bu test, bahsettiğimiz diğer Stroop testlerinden farklı olarak kelimeler yerine rakamlara odaklanır. Katılımcılara sunulan rakamın sayısal değeri ile fiziksel boyutu arasında bir çelişki yaratılır. Böylece sayısal boyuttaki bir uyumsuzluğun tepki süresinde gecikme yaratıp yaratmadığı test edilir.

Buna göre bir rakam, sayısal değerinden bağımsız olarak büyük veya küçük olarak sunulabilir. Daha küçük sayısal değerdeki rakamların daha büyük boyutlarda sunulması bir çatışma yaratır ve yanıtın gecikmesine sebep olur. Örneğin, 2 ve 5 rakamları, 2'nin daha büyük boyutta sunulduğu bir durumda tepki süresi, rakam boyutlarının eşit olduğu duruma kıyasla daha uzun olacaktır. Sayısal Stroop etkisi, otomatik işlemenin yalnızca kelimelerle sınırlı olmadığını ve insan beyninin çeşitli uyarıcılarda normal kalıplar bulamadığında bir çatışma meydana geldiğini göstermektedir.

Stroop Etkisinin Nedenleri

Stroop etkisinin neden olduğu hakkında bir fikir birliği olmamakla birlikte, fenomenin neden var olduğunu açıklayan birkaç farklı teori vardır. Bu teoriler arasındaki fark, genellikle vurguladıkları kısımla ilgilidir. Örneğin, bazı teoriler Stroop etkisinin ana nedeninin okumanın otomatikliği olduğunu vurgularken, bir diğer teori kelimeleri okurken yaptığımız zihinsel önceliklendirmeyi vurgular. Bu nedenle teoriler arasında bazı farklılıklar olsa da, hepsi temelde kelimeleri okumanın kelime renklerini adlandırmadan çok daha basit ve otomatik bir görev olduğunu ve ikisi arasındaki bir çatışmanın tepki süresini artırdığı konusunda hemfikirdir.

Seçici Dikkat Teorisi

Seçici dikkat, çevredeki ilgisiz uyarıcılar yerine farkındalığımızı ilgili uyarıcılara yönlendirdiğimiz süreci ifade eder. Belirli bir zaman diliminde işlenebilecek bilginin bir sınırı olduğundan, önemsiz ayrıntılar görmezden gelinerek neyin önemli olduğuna odaklanmamız gerekir.

Seçici dikkat teorisi, renkleri adlandırmanın kelimeleri okumaya kıyasla çok daha fazla dikkat gerektirdiğini savunur. Bu nedenle, bir kelimenin rengini adlandırmaya çalışmak için beynin daha fazla dikkat etmesi gerekir. Bu da, tepki süresinin daha fazla olmasına neden olur.

İşleme Hızı Teorisi

Bu teori, kelimeleri okumanın, renkleri adlandırmadan çok daha hızlı olduğunu savunur. Başka bir deyişle, sözcükleri işlemek, renkleri işlemeye kıyasla çok daha hızlıdır.

Uyumsuz bir uyarıcı ile karşılaştığımızda (örneğin, mavi ile yazılmış "kırmızı" kelimesi) beynimiz önce kelimeyi okur. Bu yüzden, daha sonra kelimenin rengini adlandırmak zorlaşır.

Otomatik İşleme Teorisi

Otomatik işleme, nispeten daha hızlı olan ve çok az bilişsel kaynak gerektiren işlemlerdir. Bu tür bir bilgi işleme genellikle bilinçli farkındalığın dışında gerçekleşir. Genellikle alışılmış ve çok kez pratik yapılmış görevlerde meydana gelir.

Bu teori, okumanın odaklanılmış dikkat gerektirmediğini ve beynin otomatik olarak devreye girdiğini savunur. Aksine renkleri adlandırmak, otomatik bir süreç değildir. Bu nedenle, bu eylemi gerçekleştirirken bir tereddüt oluşur ve tepki süresinde gecikme meydana gelir.

Paralel Dağıtılmış İşleme

Bu teori, beynin bilgiyi analiz ederken, farklı görevler için farklı yollar oluşturduğunu öne sürer. Bu bakımdan kelimeleri okumak gibi bazı yollar, renkleri adlandırmak gibi yollardan daha güçlüdür.

Stroop Etkisi ile Bir Casusu Yakalayabilir Misiniz?

Roy F. Baumeister ve John Tierney'in Muhteşem İnsan Gücünü Yeniden Keşfetmek (İng: "Willpower: Rediscovering the Greatest Human Strength") adlı kitabına göre Stroop etkisi sayesinde Soğuk Savaş döneminde Amerikalılar içerisine sızmış olan bazı Rus casuslar tespit edilmiştir.

Anlatı şöyle ki, Rus casuslar Amerika ve insanları hakkında birçok bilgi edinerek ve onlar gibi davranarak aralarına karışmıştı. Ama Amerikalı profesyonel sorgulayıcılar söz konusu casusları ortaya çıkarmak için yeni bir fikir bulmuştu.

Agora Bilim Pazarı

Sevgili Bill

“Sevgili Bill,

Mektubun için teşekkür ederim. Sanırım seninle iyi anlaşacağız çünkü ben de masa tenisi oynamayı ve çizgi film izlemeyi seviyorum. Öğretmenim diyor ki, tüm sınıf sene sonuna kadar iyi notlar alırsak sizin okulunuzu ziyarete gelecekmişiz. Böylece seninle tanışırız.

Sen gerçekten mavi misin? Ne kadar şanslısın! Bense küçük ve griyim. Altı ayağım var. Kardeşin var mı? Oyun hamurlarını sever misin?

Kendine iyi bak,

Oskar”

Ahtapot Bill ile Karınca Oskar arasındaki mektup arkadaşlığını konu alan Sevgili Bill, ilköğretim müfredatında bulunan mektuplaşma konusunu farklılıklara rağmen arkadaş olabilme ana temasıyla anlatan eğlenceli bir kitap.

Fransa’nın önemli çizerlerinden Alexandra Pichard tarafından yazılan ve resimlendirilen Sevgili Bill’in Türkçe baskısında MEB’in tavsiye ettiği el yazısı tipi kullanıldı.

Devamını Göster

₺165.00

Satın Al Tüm Ürünler

• Dış Sitelerde Paylaş

Hikayeyi anlaşılır kılmak için bu noktada "красный" kelimesini ele alalım. Bu kelime Rusçada kırmızı anlamına gelmektedir. Ancak bunun mavi şekilde yazıldığını varsayarsak, Rusça bilmeyen biri için bu kelimenin hangi renkte yazıldığını söylemek kafa karışıklığı yaratmayacağı için oldukça basit olacaktır.

İşte Amerikalılar da bu fikirden yola çıkarak, casus olduğundan şüphelendikleri kişilere bu testi uyguladılar. Bir Amerikalı bu kelimenin anlamını bilmediği için rengini söyleme konusunda da herhangi bir duraksama yaşamayacaktır. Ancak bir Rus için aynı durum geçerli değildir. Kelimenin anlamı ve kelimenin rengi arasındaki uyumsuzluk casusta bir duraksama yaratacak ve casusu ifşa edecektir.

Elbette bu hikayenin gerçekte yaşanıp yaşanmadığı kesin olarak bilinmese de Stroop etkisinin nasıl çalıştığını anlatan ve aslında ne şekilde kullanılabileceğini gösteren bir örnek olarak düşünülebilir.

Sonuç

Stroop etkisi, beynin bilgiyi nasıl işlediği hakkında birçok şey ortaya çıkaran önemli bir olgudur. Bu etki ile ilişkili testler, çeşitli beyin fonksiyonlarını ve bilişsel çalışmaları anlamayı sağlayan iyi kurulmuş bir metodolojidir.

Stroop testleri şizofreni ve bipolar bozukluk gibi ciddi psikiyatrik hastalıkları olan kişilerin bilişsel yeteneklerinin bozulup bozulmadığını anlamaya yardımcı olabilir. Alzheimer ve bunama gibi nörodejeneratif durumlarda, kişilerin dikkat ve bilgi işleme becerilerini belirleyebilir. Aynı zamanda depresyon, demans veya anksiyete bozukluğu gibi zihinsel bozukluğu olan kişilerde uygulanan duygusal Stroop testi, kişilerin durumları hakkında bilgi edinmeyi sağlayabilir. Bu faydalarının yanında Stroop testleri çeşitli koşullarda altında kolayca uygulanabilir. Bu bakımdan, özellikle ruh sağlığı sorunları olan kişilerde bilişsel bozuklukların psikolojik değerlendirmesinde etkili bir araç olarak kullanılabilir.