Zamanı nasıl algılarız?

öncelikle kaynak olarak evrim ağacının videolarından birini ekliyorum orada çok güzel anlatılmış videodan da örnekler vereceğim kesinlikle izlemeni öneririm. zaman bizim sadece hissettiğimiz bir olgu. maalesef 3 boyutlu canlılar olarak zamanı hissederek deneyimleyebiliyoruz. ama eğer 4 boyutlu olsaydık zaman bizim için otobüse binmek gibi bir deneyim olabilirdi. zaman yani 10 dk 1 gün 8 ay gibi süreler bizim uydurduğumuz gerçek olmayan şeyler. ve evrende 1 hafta 7 gündür diye bir şey yok. biz dünyanın dönüşünden yola çıkarak belirli zaman aralıklarına isimler veriyoruz ki hayatımızı kolaylaştıralım. videoda da bahsedildiği gibi zaman kişiden kişiye değişebilir yani sen abi ya zaman ne çabuk aktı çekti oyun oynuyordum 3 saat olmuş bana yarım saat gibi geldi dediğinde evet gerçekten sen o süreyi öyle deneyimledin. bu biraz hissiyat kısmı ama her yıl yapılan deneylerde bir havalimanına bir atom saati ve bir jet uçağı bir atom saati yerleştirip süreleri ölçülüyor ve dünya etrafında 2 tur atan jet uçağın çoooook küçük bir farkla zamanda daha hızlı ilerlediği gözüküyor. ( bu süre çoooook kısa bir süre yani bizim için hiçbir anlama gelmiyor ). şimdi bunları kısa kısa anlattım zamanın ne olduğunu anlatabilmek için.

sorunu bölüm bölüm cevaplamam gerekirse zamanı hissederek algılıyoruz yukarıda anlatmıştım ama bu ellerimizle hissetmek gibi değil tabi ki. ayrıca yine yapılan deneylerde ışığın ve saatin olmadığını odalarda bir süre yaşayan denekler zaman kavramını yitiriyor ve belirli süreler daha uzun kısa gelebiliyor. biz tecrübelerimiz ve öğrendiklerimiz ile ışığın hareketleri güneşin batması ya da duş almak gibi sürekli yaptığımız işlerle belirli süreleri biraz ezberlemiş oluyoruz. mesela ben her yere müzik dinleyerek giderim 1 dk mesafe olsa bile. birisi bana evinle market arası kaç dk diye sorduğun toplam 2 şarkı dinlediğim şarkılarında 3-4 dk olduğunu bildiğimden 5-6 dk diye cevap veririm. bu aslında aynen bir kere taşa dokunup daha sonra dokunduğunda görmesen dahi bu taş diyebilmen gibi. ama maalsef zaman bizim için daha soyut olduğundan biraz daha farklı işliyor.

1 den 60 a kadar saydığında bir dakika olması yukarıda bahsettiğim gibi zamanı böyle öğrenmemiz ve böyle kodlamamız yüzünden. marsın güneş etrafından dönüşü 600 günden fazla yani dünyaya göre 2 yılda dönüyor. ama marsa göre bu bir yıl. eğer marsa taşınırsak bunları toptan değiştirebiliriz. marsta doğan yeni bir nesil tamamen farklı sürelere adapte olup 1 dakika 120 sn diyebilir.

dakika sayarken 1 den 2 ye geçiş de dediğim gibi biraz ezber. hepimiz illaki süre sayılan bir yerde bulunduk sayaç gördük. belirli bir hızla saymamız gerektiğini biliyoruz. tabi bu dil ile de bağlantılı. bizim çıkardığımız bir sesine "bir" vuruş desek başka bir dilde ise bu "birbir" ise onların sayma hızı daha farklı olacak. dediğim gibi bu öğrenilmiş bir durum ve dilbilimi ile biraz alakam olduğu için bunun aynı zamanda senin konuşma hızına kadar değişebileceğini düşünüyorum. şahsen ne zaman süre saysam 10 dan geriye dahi olsa hep hızlı mı gittim yavaş mı gittim diye düşünüyorum. ama sonunda 1-2 saniye farkla biraz geride ya da ileride oluyorum.

yani kısaca zaman farklı bir boyut ve biz içinde yaşadığımız için belirli evrensel açıklamalar getirmek durumundayız. zaman ile içli dışlı olmayan insanlar ki kimse zorunda değil bu kurallar içinde yaşar ve hayatına devam eder. içli dışlı olanlar da bu kurallar içerisinde yaşar ama zamanın uydurma - ki aslında her şey uydurmadır biz anlamak için isimler manalar yükleriz kimse güneşe isminiz nedir diye sormadı - olduğunu öğrenir ve benim gibi sıkıldığında zaman hızlı geçsin diye koşmaya başlayabiliriz. umarım soruna yanıt verebilmişimdir. bu çok uzun bir konu. eğer tartışmak konuşmak istersen buradayım.

ayrıca verdiğim deney örneklerinden birisi popular science dergisi 2021 temmuz sayısından onu da kaynak olarak ekleyeceğim.