Travma Sonrası Stres Bozukluğu (Türkçede "TSSB", İngilizcede "PTSD" olarak kısaltılıyor), travmatik bir olaya maruz kaldıktan sonra gelişen ciddi bir psikolojik sorun. Bu bozukluk, yaşanan olayın ardından bireyin duygusal, psikolojik ve fiziksel tepkilerinde uzun süreli değişikliklere neden olabiliyor. Travma sonrası stres bozukluğunun belirtileri kişiden kişiye değişiklik gösteriyor, ancak genellikle şu kategoriler altında gruplandırılabilir:
- Yeniden Yaşama (Intrüzyon) Belirtileri:
- Travmatik olayı tekrar tekrar yaşıyor gibi hissetmeyle karakterize edilir. Bu, aniden gelen canlı, istenmeyen anılar, rüyalar veya olayı yeniden yaşamak gibi durumlar şeklinde olabilir. Mesela askerler uyumaya çalıştıkları sırada kendilerini savaş alanındaymış gibi hissedebilirler ve hatta bazen ateş açma sesleri gibi işitsel illüzyonlar deneyimleyebilirler.
- Travmatik olayla ilgili yerlere, insanlara veya durumlara karşı aşırı duyarlılık ve bunlardan kaçınma. Yine mesela askerler, atış alanlarından uzak durmaya çalışabilirler.
- Kaçınma Belirtileri:
- Travmatik olayla ilişkili yerlerden, insanlardan, etkinliklerden, düşüncelerden veya duygulardan bilinçli olarak kaçınma. Örneğin askerler diğer askerlerle ilişkilerini kasten kesebilirler, askeriye içerikli filmleri izlemek istemeyebilirler.
- Olayı hatırlatan durumlarla karşılaşıldığında yoğun stres veya korku hissetme. Bu bence en kritik semptom. Yani PTSD yaşamayan biri, sevmediği bir durumla karşılaştığında bunun üstesinden gelebilir. Ama PTSD'si olan birinin buna direnmesi çok zor oluyor. Dışarıdan da gözlenebilir düzeyde stres ve korku deneyimleyebiliyor. Yani bir şeylerin normal olmadığını anlayabiliyorsunuz (herkeste aynı şekilde tezahür etmeyebileceğini hatırlatırım).
- Aşırı Uyarılma Belirtileri:
- Kolayca irkilme veya aşırı tetikte olma.
- Uyku güçlüğü, sinirlilik, öfke patlamaları, konsantrasyon güçlüğü gibi belirtiler.
- Bilişsel ve Duygusal Belirtiler:
- Olayla ilgili yanlış veya bozuk anılar (olayın bazı kısımlarını hatırlayamamak gibi).
- Suçluluk, utanç veya kendini veya başkalarını suçlama duyguları.
- Duygusal uyuşukluk, ilgi kaybı veya sosyal izolasyon.
Özetle, bu belirtilerden birkaçını yaşıyorsanız ve bu belirtiler travmatik bir olayın ardından başladıysa, travma sonrası stres bozukluğu yaşıyor olabilirsiniz. PTSD belirtileri genellikle travmatik olaydan sonraki bir ay içinde başlar, ancak bazen belirtiler olaydan haftalar, hatta yıllar sonra bile ortaya çıkabilir.
Bir de travmatik bir olay yaşayan herkes bu tür semptomlar gösterebilir; ancak bunların bir "bozukluk" olabilmesi için (yani kişiye PTSD tanısı konulabilmesi için) bu belirtilerin günlük yaşamı, iş veya sosyal ilişkileri olumsuz etkilemesi ve belirtilerin en az bir ay süreyle devam etmesi gerekir.
Şunu söylemek çok önemli: Travma sonrası stres bozukluğu yaşıyor olabileceğinize dair herhangi bir şüpheniz varsa, hemen bir sağlık uzmanına başvurun derim. Bir psikolog veya psikiyatrist durumunuzu değerlendirerek doğru bir tanı koyma ve gerekli tedaviyi sağlama konusunda size yardımcı olabilir. PTSD, terapi ve bazen ilaçlar aracılığıyla etkili bir şekilde tedavi edilebilen bir durumdur, dolayısıyla erken tanı ve müdahale çok önemlidir.
Geçmiş olsun!
