Evet durdurulabilir. Hatta bunu zaten kanser hücreleri yapmaktadır. 1951 yılında ölmüş olan Henrietta Lacks'ın kanser hücreleri şu anda dünyanın her yerindeki loboratuvarlarda kullanılmakta ve hala bölünmeye devam etmektedir[1]. Ancak bu noktada bütün olarak organizma yaşlanması ile hücre hatlarının ölümsüzlüğe ulaşması arasındaki farkı anlamak gerek.
Kromozomların uç kısımlarında tekrarlı telomer dizileri bulunur. Her bir hücre bölünmesinde, DNA polimerazların 5' ucuna ekleme yapma yetenekleri olmadığı için telomer bölgesi biraz kısalır (bakınız; uç replikasyon problemi). Kritik bir noktaya kadar kısaldığında hücreyi apoptoza veya senescence'e götürecek sinyaller oluşur[2]. Sonuç olarak hücre ya kontrollü ölüme gider ya da bölünmeyi bırakır. Doku yaşlanması, bu bölünmeyi bırakmış hücrelerin birikimi ile oluşur. Organizma yaşlanması ise bundan çok daha karmaşıktır çünkü her doku aynı hızda yaşlanmaz ve bazı dokuların aslında yaşlanması gereklidir (bakınız; Hayflick limiti).
Bu limite karşı, kanser hücreleri ve bazı kök hücreler telomeraz enzimi ifade eder. Bu enzim onları ölümsüz yapmaz sadece sınırsız bölünme kabiliyeti vererek hücre hatlarını devam ettirmelerini sağlar. Ayrıca yaygın olarak düşünülenin aksine telomeraz enzimi kromozom kısalmasını durdurmaz, yeterince kısalmış olan kromozomların ucuna telomerik tekrarlar ekler.
Bugün birçok deneysel yöntem ile hücrelerde hTERT (human telomerase reverse transcriptase) proteinin ifade edilmesini sağlayabiliyoruz[3]. Ancak bütün olarak bir organizmanın yaşlanmasını durdurmak için, tek bir dokudaki gen terapisinden çok daha karmaşık bir yol izlemek zorundayız. Bunun için en uygun yol, bir bireyi somatik hücrelerinde telomeraz üretecek hale getirmekten ziyade zaten bu yetenek ile doğmasını sağlamaktır. Bu yöntemin etik kaygılarının yanında, her dokudaki sonsuz bölünme kapasitesinin tahmin bile edemeyeceğimiz sonuçları olduğunu biliyoruz.
Telomer biyolojisi konusundaki bilgi yetersizliğimiz dolayısıyla bu "yaşlanmayı durdurma" fikri biraz uzak gözüküyor. Ancak bu alandaki yapılan her çalışma kanseri biraz daha iyi anlamızı sağladığı için ayrıca bir önem taşımaktadır.
Kaynaklar
- Rebecca Skloot. (2022). The Immortal Life Of Henrietta Lacks.
- Carneiro, et al. (2016). Telomeres In Aging And Disease: Lessons From Zebrafish. Disease Models & Mechanisms. doi: 10.1242/dmm.025130. | Arşiv Bağlantısı
- A S Majumdar, et al. (2022). The Telomerase Reverse Transcriptase Promoter Drives Efficacious Tumor Suicide Gene Therapy While Preventing Hepatotoxicity Encountered With Constitutive Promoters. Gene Therapy volume. doi: 10.1038/sj.gt.3301421. | Arşiv Bağlantısı
