Soyu tükenmiş canlıların filogenetik ağaçta olan yerleri nasıl belirlenir?

Bir fosilin filogenetik ağaçta yerinin belirlenebilmesi için öncelikle o fosilin ne fosili olduğunun belirlenmesi gerekmektedir. Fosilin türünün belirlenmesine kadar ilerleyen kimlik tespiti öncelikle morfolojik özelliklere bakılarak başlar. Çeşitli bilim dallarından fosil bilimciliğe geçiş yapmış bilim insanları bilgileri doğrultusunda fosilin dış görüntüsü incelerler. Ancak buradaki dış görüntüsü sözünün basit bir olay olduğunu düşünmemek lazım zira konu hakkında bilgi sahibi olmayan bir insanın fark edemeyeceği ancak bir fosil bilimciye göre bariz bir şekilde ortada olan farklılar mevcuttur. Buna örnek vermek gerekirse reçine içinde iyi durumda saklanmış bir peygamberdevesi fosilini söyleyebilirim. Fosil morfolojisi alanında uzman birisi olmadığım için bahsettiğim peygamberdevesi fosilini günümüzde yaşayan bireylerden ayırt edememiştim. Ancak sonrasında yapılan açıklamalarda böceğin pençe boyu, kanat yapısı, bacak uzunluğu gibi bir çok etken olduğunu ve bunu fark edemememin normal olduğunu anladım. Burada işin içine uzmanlık giriyor, bir fosil bulunduğu zaman bilim insanları çeşitli gözlemler yaparak söz konusu canlının türüne kadar tanımlayabilirler. Yeni bir tür söz konusu olduğunda ise yine gözlemlere başvurulur. Zaten o canlının belli bir takson basamağına kadar yerini belirleyebilirler buradan sonrası ise yeni bir tür olup olmadığını anlamak için "Diğer türlerde bir arada bulunmayan özellikler bu türde bir arada mı, normalde bir arada olan özellikler bu türde yarı eksik veya tamamen eksik mi?" tarzı düşünceler ile gözlemler yapılır ve yeni canlı tanımlanır.

Yakın dönem fosillerinden genetik materyaller de elde edilebilmektedir. Bu durumda ise iş iyice kolaylaşmakta ve yapılan karşılaştırmalar sonucu canlının kimliği tespit edilebilmektedir. Ayrıca fosillerin belli yöntemlerle ne kadar eski olduğu tespit edilebilir. Bu yaş hesaplaması da bu canlıların evrimsel süreçteki yerlerini bulmamıza yardımcı olur.

Diyelim ki elimizde bir fosil var. Bu fosili incelediğimizde uzuvları ve bir omurgası olduğunu görüyoruz. Yani canlı omurgalı bir hayvan. Biraz daha incelediğimizde ön uzuvlarının kanat şeklinde olduğunu görüyoruz bu durumda canlının kanatlara sahip olduğunu düşünebiliriz. Yani canlı kuş olabilir, bir çeşit uçan memeli olabilir... Bu şekilde canlının yerini arayacağımız alanı daraltmış olduk. Ağız ve diş yapısını incelediğimizde ağzının gaga şeklinde olduğunu fark ediyoruz. Demek ki bu bir kuş olabilir. Süreç bu şekilde uzar gider

Ben bu konunun uzmanı olmadığım için burada çok yüzeysel şekilde bir süreç yazdım. Asıl uzmanlar incelemelerini yaparken kafatası ölçümleri, uzuvların ölçümleri, parmak yapısı, diş yapısı ve daha bir çok ince ayrıntıya girerek işlerini yaparlar.Yukarıda peygamberdevesi örneğinde de belirttiğim gibi bizim fark edemeyeceğimiz ancak uzmanlar için ayırt edici özellikler var ve bu özellikler önemli roller oynuyorlar. Çünkü türler arası farklılaşma çok ufak özellikler ile de sağlayabilmekte. Doğada bu şekilde karıştırılan çok canlı var. En basitinden oluklu kertenkelelerin yılan sanılmasını örnek verebilirim. Bilmeyen bir göz için iki canlı da uzuvsuz uzunlamasına bir vücut yapısına sahip ve aynı sanılabilir lakin bu iki canlı grubu çok farklıdır.