Bu sorunun cevabı ve "sanat filmi" dediğimiz türün (bir tür olduğu bile şüphelidir ama) sınırları net değildir. Daha çok var olan örneklere ve bu örneklerin genel ortaklıklarına bakılarak cevap verilebilir. Ancak ilk ve öncül gereklilik olarak: Bir filme sanat filmi diyebilmek için o filmin, formüllerini Hollywood'un yazdığı temel "gişe filmi" kalıplarına uymuyor olması beklenir.
Bunun birkaç kıstası var. Sanat filmleri;
1- Giriş-gelişme-sonuç yapısını kalıplaşmış biçimde uygulamaz. Filmde yine bu bölümler var olabilir ama bunlar pek net değildir ve keskin çizgilerle ayrılmamıştır.
2- Akışı, öyküsünün ilerleyişi mutlaka belirli bir ritimde olmaz. İzleyicisini sıkmamayı hedeflemez. Filmin akış dinamiği değişkendir ve gişe filmi kalıplarına uymaz.
3- Toplumun genelinin hassasiyet gösterdiği konulara girmekten çekinmez. İlla iyiler kazanmaz, kötüler cezalarını çekmez. Ahlaki olarak pürüzlü konulara girilir. Kimin iyi kimin kötü olduğu net , sınırlar belirgin değildir. Baş kahraman hepimizin özdeşleşip, kendimizi yerine koyabileceğimiz karakterler olmazlar. Sanat filmleri, bizim tercih etmeyeceğimiz tercihleri yapabilen karakterleri anlatır.
4- İlgilendikleri konuların sonuçlarını değil, o konunun kendisini anlatırlar. Yani konu aşk acısı ise acı çeken kişi acısının sebep olduğu şeyi pat diye yapmaz. "Hmm bu oldu, buna karşılık ben de bunu yapıyorum" demez bu filmler. Aşk acısı çekme durumunu inceler.
5- Sonuç ve final genelde net ya da pürüzsüz değildir. Bazen bir final bile yoktur, olan biten bir sonuca ulaşmaz. Ulaşsa da bizim kabullenebileceğimiz bir final olmaz. Mesele pürüzlü olunca haliyle final de öyle olur.
Benim şöyle bir tanımım var sanat filmleri için:
Aldatılan eş, intikam alma kararını bir dakikada alırsa o film gişe filmi, bir saatte alırsa o film sanat filmi olur.
Bunlara ek olarak sinematografik (görsel ve kurgu olarak) olarak da şık, estetik, güzel olmayı hedeflemez. Hollywood her zaman şık, estetik ve güzeldir. Sanat filmleri ise güzel görsellik içerseler de bu amaç değildir.
Oyuncu performansları da farklıdır genelde. Sanat filmlerinde daha karmaşık ruh halleri anlatıldığı için oyunculuk performansları da genelde daha özenli, karmaşık ve inceliklidir.
Sanat filmleri genelde yüksek gişe hasılatlarına ulaşmadığı için bütçeleri de genelde düşüktür. O nedenle pek göz alıcı efektler, devasa setler, bir ton figürasyon vs. olmaz. Fazla para harcayamaz sanat filmi yönetmenleri. Geri gelmeyeceğini bildikleri için kendilerini ve şirketlerini fazla zarara sokmak istemezler.
Daha yazacak bazı şeyler var ama kabaca böyle...
