Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Sorulara Dön
1

Paylaşmalı mıyız yoksa bencil mi olmalıyız? Bencil olmak doğallık mıdır? Bilimsel olarak hangisi doğru?

Belgeseller de sürü halinde gezen zebraları, antilopları aslanlar avlarken izlediğimizde 'neden diğerleri yardım etmiyor, halbuki yardım etseler kurtarabilirler' diye düşünüyoruz. Hayvana akıl veriyoruz ama insanlar da açlıktan ölüyor. Umursamıyoruz, yardım etmiyoruz.
1,841 görüntülenme
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
  • Dış Sitelerde Paylaş
  • Soruyu Takip Et
  • Raporla
  • Mantık Hatası Bildir
Tüm Reklamları Kapat
1 Cevap
Berat Mutluhan Seferoğlu
Felsefe Genel Editörü

Merhabalar.

Şimdi bu soru aslında üç soruyu içeriyor:

Tüm Reklamları Kapat

a) Ahlaki soru: Ahlaken bencil olmak mı yoksa paylaşımcı olmak mı doğru?

Bu soruya direkt bencil olmak doğru ya da paylaşımcı olmak doğru diye yanıt vermek makul değil. Dahası, bencillikle neyin kastedildiği de çok önemli. Mesela kişi kendi çıkarını düşünmekle beraber diğerlerine zarar vermeden de bencil olabilir. Yani bencillik mutlaka kişinin karşısındakine zarar vermesini gerektirmiyor. Dahası, bencillik kişinin karşısındakinin kötülüğünü düşünmesini de gerektirmiyor. Bencillik ve paylaşımcılığın arasında bir spektrum var ve her ikisinin de aşırısı kötü gibi görünüyor. Mesela bencilliğin aşırısı diğer insanları manipüle etmeye, onları önemsememeye götürüyor gibi. Öte yandan paylaşımcılığın aşırısı da kişinin kendisine saygısını yitirmesi anlamına gelebilir. Mesela sürekli saf bir biçimde çevresindeki insanlar tarafından kullanılan kişinin paylaşımcılığı kötü olabilir. Kişinin öz saygısını koruyacak ve kendisini diğerlerine kullandırmayacak kadar bencil olması arzulanır bir şey gibi görünüyor. Öte yandan paylaşımcı olmak ve diğer insanları umursamak da iyi bir şey gibi görünüyor. İkisinin arasında bir yerde bulunmak en iyisi gibi görünüyor. Ahlaki sezgilerimiz ikisinin içinden paylaşımcılığa daha yakın olmamızın daha iyi olduğunu söylüyor gibi ama yine de diğerlerini manipüle etmeyen, diğer insanların zararını istemeyen, onları umursayan ancak genel olarak kendi çıkarını gözeten birine de 'kötü' diyemeyiz bence. Ben çoğu insanın hayatlarının büyük kısmını kendi çıkarlarını gerçekleştirmek için yaşadıklarını düşünüyorum. Çoğu insan paylaşımcılıktan ziyade bencilliğe yakın gibi görünüyor. Ama bu çoğu insanın kötü olduğu anlamına mı geliyor? Sanmıyorum. Bencillik-paylaşımcılık skalasının bulunmamızın ahlaken izin verilebilir olan oldukça geniş bir aralığı olduğunu, ancak çoğumuzun hali hazırda olduğumuzdan daha paylaşımcı olmasının da ahlaken daha iyi olacağını söyleyebiliriz bence.

Tüm Reklamları Kapat

b) Bilimsel soru: Ne yapmamız gerektiğinden bağımsız olarak insanlar doğuştan paylaşımcı mıdır bencil midir?

Klişe bir yanıt ama ne tam anlamıyla benciliz ne de tam anlamıyla fedakarız. Ancak ciddi oranda bencil olduğumuzu ve dolayısıyla bencilliğe yakın olduğümuzu ima eder görünen araştırmalar var. Mesela yakınımızdaki kişileri uzaktakilere kıyasla çok daha fazla umursuyoruz. Uzakta yaşanan bir açlığa ya da savaşa cidden üzülememek, sokaktaki bir dilenciye 1 lira para vermektense kendimiz için bir çikolata almak çoğumuzun günlük hayatta yaptığı şeyler gibi. Bir trajedi bizden uzakta ve tanımadıklarımızın, 'yabancıların' başına geliyorsa bunu umursamamız oldukça zor. Bunun nedeni de basit. İnsan tribalist bir tür. Yani oldukça küçük bir gruba gerçekten 'bağlılık' hissediyoruz. Bu yüzden de bu grubun dışındakilere karşı paylaşımcılığımız son derece sınırlı. Diğerlerinin dertleriyle empati kurma yeteneğimiz de yakın çevremizdekilere kıyasla oldukça düşük. Bunun dışında ahlaki nedenlerden ziyade ekonomik/kişisel çıkara dayanan nedenlere daha hızlı yanıt veriyoruz. Ama yine de aynı zamanda ciddi şekilde paylaşımcı da olduğumuzu göz önünde bulundurmamız lazım. Sanırım psikolojideki konsensus bencilliğe daha fazla eğilim olduğu ancak ne tam bencil ne de tam paylaşımcı olduğumuz yönünde. Burası felsefe başlığı olduğu için deneysel çalışmaları özetlemeyeyim zaten cevap yeterince uzun oldu. Kaynaklara konuyla ilgili deneylerden kısaca bahseden bir link atacağım.

c) Son soru: Bu soruyu anlamamızın iki yolu var. Ya ahlaki soruya bilimin ne yanıt verdiğini soruyorsunuz ya da bilimsel soruya bilimin ne yanıt verdiğini soruyorsunuz. Eğer ilkini kastediyorsanız, yani "bilim ahlaken doğru olanın bencillik mi olduğunu yoksa paylaşımcılık mı olduğunu söylüyor?" diye soruyorsanız bu sorunun yanıtı bilimin ikisini de söylemediği. Çünkü bilim ahlaki problemlere yanıt vermez. Bu bilimsel verilerin ahlaken doğru olanın ne olduğu hakkında hiçbir şey söyleyemediği anlamına gelmiyor. Sadece ahlaken doğru ya da yanlış olmayla ilgili soruların bilimin alanına girmediği anlamına geliyor. Öte yandan ikincisini kastediyorsanız, yani insan doğasının doğuştan bencil mi yoksa paylaşımcı mı olduğunu soruyorsanız yukarıda b'ye verdiğim cevaba bakın.

333 görüntülenme

Kaynaklar

  1. Yazar Yok. Christian Jarrett - What Are We Like: 10 Psychology Findings That Reveal The Worse Of Human Nature . (31 Temmuz 2019). Alındığı Tarih: 31 Temmuz 2019. Alındığı Yer: Bağlantı | Arşiv Bağlantısı
Bu cevap, soru sahibi tarafından en iyi cevap seçilmiştir. Ancak bu, cevabın doğru olduğunu garanti etmez.
8
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
  • Dış Sitelerde Paylaş
  • Raporla
  • Mantık Hatası Bildir
Daha Fazla Cevap Göster
Cevap Ver
Bu soru yeni cevap alımına kapatılmıştır. Tekrar açılana kadar lütfen diğer soruları ziyaret ediniz.
Evrim Ağacı Soru & Cevap Platformu, Türkiye'deki bilimseverler tarafından kolektif ve öz denetime dayalı bir şekilde sürdürülen, özgür bir ortamdır. Evrim Ağacı tarafından yayınlanan makalelerin aksine, bu platforma girilen soru ve cevapların içeriği veya gerçek/doğru olup olmadıkları Evrim Ağacı yönetimi tarafından denetlenmemektedir. Evrim Ağacı, bu platformda yayınlanan cevapları herhangi bir şekilde desteklememekte veya doğruluğunu garanti etmemektedir. Doğru olmadığını düşündüğünüz cevapları, size sunulan denetim araçlarıyla işaretleyebilir, daha doğru olan cevapları kaynaklarıyla girebilir ve oylama araçlarıyla platformun daha güvenilir bir ortama evrimleşmesine katkı sağlayabilirsiniz.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close