Evrim Ağacı
Beyin tüm anıları ve bilgileri saklamaz. Tekrar edilen, önemli ve etkisinden çıkılamamış ya da günlük yaşantıda uygulayabildiğiniz (örneğin A meyvesi size X vitaminini verir dersem siz A meyvesini yer ve benim dediğimi uygularsınız) bilgileri saklar. Böylece beyin büyük bir bunalımdan kurtulmuş olur ve yeni bilgilere yer açılır.
Bellek (hafıza) çok ilginç bir konu ve eğlenceli de aslında, beynin çeşitli enstrumananlar kullandığı bir alan bilgi depolama kısmı ve çok çeşitli alt katmanlara da sahip. Örnek olarak ;
Uzun süreli ve kısa süreli olmak üzere iki farklı çeşidinden bahsedebiliriz.
Kısa Süreli Hafıza
Kısa süreli hafızada bilgiler bilinçli olarak hatırlanabilir düzeyde olurlar ve geçici olarak orada depolanır daha sonra yok olurlar. Bu süre dakikayı bulmaz düzeydedir. Tabii bize bilgileri ileten duyularımız nedeniyle, bilgi buraya gelmeden önce kategorize edilir ve semantik, işitsel, görsel şekilde birbirinden ayrılır ve beraber muhafaza edilir (tabii çok kısıtlı süreler) ve içlerinden ilgi çekenler, kısa süreli hafızaya gitmeye hak kazanır. Bilginin, buradan uzun süreli hafızaya geçişi ise tekrarla mümkün, bu minvalde ezber, pek de kötü bir yöntem sayılmaz. Tabii işler öyle çabucak hallolmuyor, işin içinde farklı ölçü birimleri de var. Mesela motivasyon ve strateji kavramları da rol alıyor, ayrıca uyku düzeni, beslenme, odaklanma gibi bir sürü faktör de bulunmakta. Ancak, bu kavram oldukça fazla eleştirildi, yerine genellikle çalışan hafıza modelini gösterilir.
Uzun Süreli Hafıza
Burada işler, daha güzel ve tatmin edici bir hâl alıyor. Çünkü uzun süreli hafıza çeşitleriyle beraber, kavramsal anlamda kesin olmasa da, sınırsız bir alana sahip olduğu söyleniyor. Nedir bu? Yani uzun süreli hafızaya geçmeyi başarabilen her bilgi sizinle ölümünüze kadar gelme potansiyeline sahip gibi görünüyor. E o zaman her istediğimizi neden hatırlayamıyoruz? İşte bu noktada sorunuzun cevabına geliyoruz.
Açık ve Örtük Bellek
Aslında gayet basit. Bilinç düzeyine ulaşan (açık), ulaşmayan (örtük) bellek.
Açık olanı da ayıklarsak, semantik ve epizodik diyebiliriz. Semantik, anlamlarla ilişkilendirilen bir hafıza çeşidi, örnek olarak " Karadenizin çayı meşhurdur." tarzı bir bilgi, semantik anlamda depolanır. Epizodik ise daha pratik yönlüdür, mekan ve olayları birleştirir. Örnek olarak eğer bir yoldan geçerken, gece karanlığında karşımıza bir köpek çıkıp bizi kovalarsa, bu hafızamızda, köpek ve o yol arasında bir bağ yaratır ve biz her köpeği görüşümüzde o mekanı, her mekanı görüşümüzde o köpeği hatırlarız. Bu, doğa için de çok işlevsel bir beceri. Bunlar, bilinç düzeyinde erişilebilir bilgileri oluşturur ve bunların hatırlanamaması, ya semantik anlamda yeterli nöral bağlantı kurulmadığından, ya da nöron yolunun farklı bilgilerle bağ kurarak değişime uğraması olabilir.
Ya da örtük yani bilinç düzeyine erişmeyen, bildiğimizin farkında olduğumuz ama bilinen kavramı açıklayamadığımız bilgilerdir. Bir yetenek edindiğinizde, bunun gerçekleşmesine daha kolay şahit olursunuz. Örneğin, gitar çalmayı öğrenirken, gitarı ilk zamanlar bilinç düzeyinde hatırlayabildiğiniz yönergelerle çalmaya çalışırsınız, bir süre sonra bu hatırlama durumu, işi yavaşlattığı için yorucu bir hal almaya başlar ve artık refleksif bir yeti haline gelir. Böylece, bilgileri bilinçli olarak hatırlamaya gerek duymadan, gitarı çalarsınız. Bu iyi bir şeydir, çünkü böylece bilincin harcadığı o enerjiyi başka şeylere ayırabilirsiniz. Ve bu tasarruf doğada çok daha hayati bir öneme sahipti, hemen her özelliğimiz gibi. Fakat, bellek; aydınlatılması gerekilen noktalara sahip ve henüz mutlak bir kesinliğe kavuşmamıştır. Mesela bazı araştırmalar, sinapsları, bu depolamanın ana merkezi olmadığını ortaya koyuyor. Bu yolla bir deniz canlısının, uzun süreli hafızasını yok edip, tekrar geri getirebilmişlerdir.
Bu hatırlama süreci, çok çeşitli nedenlerke sekteye uğrayabilir. Ancak bir önlem olarak, beyin bağlantı kurmayı ve o şekilde öğrenmeyi sever, bu nedenle öğrendiğiniz bilgileri bağlantılar kurarak ve diğer kavramlarla ilişkilendirecek yanlarını ortaya çıkararak öğrenirseniz, hatırlaması daha kolay bir hale geleceklerdir.
ek bir tavsiye; Dean Burnett - Aptal Beyin kitabı da bu konuyu ele alan bölümleri olan, güzel bir popüler bilim kitabıdır, alanla ilgili iseniz tavsiye ederim.
