Bu konuda problemi çıkaran şey gözlemin yanlış anlaşılması. Gözlem ile kastedilen şey ilgili parçacıkla etkileşime girilmesi ve özelliklerinin ortaya çıkarılması durumu. Fakat atom altı parçacıklar, konumlarının ortaya çıkmasına sebep olacak bir etkileşime girmediği sürece spesifik bir konum bilgisine sahip olmuyorlar. Yani var olan bir konumu ölçmüyoruz. Biz ölçüm yapınca bu etkileşimin sonucundan bir konum bilgisi ortaya çıkıyor. Bu ölçümleri çok sayıda yapıp istatiksel dağılımına baktığımızda ise belirli bir desen ortaya çıkıyor. Bunu matematiksel olarak dalga fonksiyonu ile belirtebiliyoruz. Yani ölçülene kadar dalga formunda olan ve spesifik bir konumu olmayan parçacıklar ölçüm işlemi sırasında bu dalga fonksiyonunun öngördüğü olasılık dahilinde bir konuma sahip oluyor.
Örneğin tek elektronlu bir hidrojen atomunu hayal edelim. Elektron her zaman bir konuma sahip olsaydı ve çekirdeğin etrafında aynı gezegenler gibi dönseydi bu durumda yan yana duran iki hidrojen atomunun elektronları zıt tarafta bulunurken birbirlerine fazla yaklaşıp kaynaşabilirdi. İki atom bir elektronu ortak kullanamazdı. Sonuçta bu elektronun ya birinde ya da diğerinde olması gerekirdi.
Süperpozisyon halindeki bir foton veya elektronu çift yarıklı bir düzlemden geçirmek isterseniz tüm düzlemden geçer. Tüm düzlem dedim çünkü küçük de olsa yarığın olmadığı yani kapalı olan kısımdan da geçme ihtimali mevcut. Hatta yarık olmasa bile geçme ihtimali mevcut. Sadece yarıkların olduğu kısımlardan geçme ihtimali çok daha yüksek. Eğerki bu parçacığın hangi yarıktan geçtiğini veya konumunu gözlemlemek isterseniz bu durumda süperpozisyon çöker ve bir konum bilgisi elde edersiniz. Burada yine altını çiziyorum isterseniz ölçümü yapan cihazı ölçüm sonrasında imha edin ve bu bilgiyi bilinçli hiçbir varlık bilemesin. Sonuç değişmez. Ölçüm yaptığınız anda süperpozisyon çöker. Çünkü etkileşime girmeden ölçüm yapamazsınız.
Bu duruma bir bilgisayar simülasyonu ile örnek vereyim. Diyelimki ekranda rastgele olarak sabit bir hızla hareket eden görünmez bir top olsun. Biz sadece topun çarpıp sektiği noktaları görebilelim. Peki bu top görünmediği zamanlarda da bir konuma sahip mi yoksa konum bilgisi sadece çarpışma anında mı belirleniyor? Bunu doğrudan gözlemlemek zor çünkü topun konumu sadece çarpışma noktalarında görülebiliyor ve bu da hareketini etkiliyor. Etkileşime girmeden konumunu tam olarak bilmek ise (simülasyonun dışına çıkıp bilgisayarı analiz etmediğiniz sürece) mümkün değil. Bu örneği ölçüm veya gözlemin neden değişime sebep olduğunu açıklamak için kullandım. Atom altı parçacıkların tüm hareketini top ile açıklamak mümkün değil.
