Bazı azerbaycanlılar kendilerine "azeri" dendiğinde rahatsız oluyor. "biz azerbaycan türküyüz, azeri değiliz" diyorlar. Soru şu, eğer azerbaycan halkı azerbaycan türk'ü ise, o halde azeriler kimdir ve nerededir? Ya da "azeriler" isimli bir topluluk var mı? Bu ismin nahoş bir anlamı veya çağrışımı mı var ki, azerbaycanlılar böyle sert tepki gösteriyor? Nereden çıktı bu azeri sözcüğü? Son olarak azerbaycan ismindeki "azer" kökünün azerilerle bağlantısı var mıdır?
merhabalar Yakup Tanış
Öncelikle Azerbaycan kelimesinin kökenine bakalım. "hazer" ve "bayegân" kelimelerinden oluşan ve birleşik bir isim olan "Azerbaycan" ismi, "Hazer" deniz adı ve Farsça "bayegân" kelimelerinin birleşmesinden oluşmuştur. Türkçe kelimelerde yansıma kelimeler dışında aslî ses olarak /h/, /ḥ/ ve/ḫ/ sesleri olmadığından "Ḫazer/Hazer" isminin başındaki /ḫ/ veya /h/ sesi kullanımdan düşmüş, "Hazer" kelimesi "Azer" şeklini almıştır. "Bayegân" kelimesindeki vurgusuz orta hece ünlüsünün düşmesi ile kelime "baygan"; Arapların /g/ sesini /c/ şeklinde telaffuz etmelerinden dolayı ise "baycan" şeklini almıştır. Tarihî gelişimi "Hazerbayegân > Azerbayegân > Azerbaygan > Azerbaycan" şeklinde olan "Azerbaycan" ismi, "Hazar memleketi, Hazar yurdu, Hazar toprakları" anlamına gelmektedir. AZERBAYCAN DEMOKTARİK CUMHURİYETİ de daha çok coğrafi konumundan esinlenmiştir.
18 ve 19. yüzyıllarda Rus ve İran işgallerinde Azerbaycan da yaşayan Türkler başka ülkelerin boyunduruğu altına girmiştir.(bura hakkında sağlam kaynak yok, kulaktan dolma bilgiler yazıyorum) Farsların bu türkleri aşşağılamak için kullanıldığı söyleniyor halk arasında. Zaten Azeri diye bir Irk yok Türk dünyasında, Anadolu'ya bütün Türk kavimleri Selçuklu devleti ile Türk oldular. Bu düşünceye göre Azeri değil Azerbaycan'da yaşayan Türk denilmesini tercih ediyorlar.
KENDİ YORUMUM= Azerbaycan Türkü demek çok uzun olduğundan Azeri demek daha kolayıma geliyor. Zaten Türkiye'de Azeri demek kötü bir anlama gelmiyor. Zenci kelimesi gibi, Amerika'da bu ırkçı bir kelimeyken Türkiye'de ırkçı bir kelime değil ve zenci demek kötü yada aşşağılayıcı bir anlamı yok. Başka bir miilet kötü bir amaçla bu kelimeyi kullanması bence duyar kasmayı gerektirmiyor. bence bu konuda duyar kasmak (bayan-kadın da olduğu gibi) çok çocukca bir tavırla kavga etmeye çalışmaktır.
Çok ilginç geldi banada, sayenizde bende öğrenmiş oldum. Belki bir Azeri yada Azerbaycan Türk'ü bunu daha sosyal açıdan açıklayabilir. Literatürde buna ait çok fazla bir araştırma yok ama bulduğum ODTÜ Sosyoloji bölümüne ait bir çalışmayı aktarıyorum. Aynı literatürü de kaynak bölümüne ekliyorum.
"İktidar partisi ‘Azerbaycancılık’ tanımlaması ile Azerbaycan’daki bütün etnik grupları modern ulus devlet yapılanması içerisinde birarada tutmaya çalışmaktadır. Öte yandan, Müsavat Partisi’nden (H), “Bizim milliyetçiliğimiz, Azerbaycan’ın Azeri Türklerine ait olduğunu söylemektedir. Başkaları bizim adamlarımız değildir” diyerek, iktidarın söylemine karşı net bir tavır sergilemektedir."
Ayrıca görünüşe göre Azerbaycanlı tanımı, Stalinist ve oradaki tanımın tüm kürt, türk,fars kültürler toplamı kapsıyor gibi görünüyor;
"Azerbaycan Cumhuriyeti’nin çoğunluğu ‘Türk’ olarak tanımlanırken 1937 yılında Sovyet devleti bu grubu ‘Azerbaycanlı’ olarak yeniden adlandırmıştır. Bu, Sovyet devletinin formel etnik ilişkileri düzenleyen bir kurum olduğunu gösteren iyi bir örnektir ve Azerbaycan örneği Stalinist ulusculuk inşasının mantığını göstermesi açısından önemlidir. Bu dönemde Azerbaycan’da yaşayan Talış ve Kürtler gibi diğer gruplar da ‘Azerbaycalı’ olarak yeniden tanımlanmışlardır (Sa-royan, 1996: 403-404)."
Özetle, ülkedeki "ulus" tanımlarının bir tartışması gibi duruyor.
Vikipedilerinde kendileri için Azerbaycanlı ya da Azerbaycan Türk'ü bizim için de Türkiye Türk'ü veya Anadolu Türk'ü dediklerini görüyoruz.
https://az.wikipedia.org/wiki/Az%C9%99rbaycanl%C4%B1lar
https://az.wikipedia.org/wiki/Anadolu_t%C3%BCrkl%C9%99ri
Yukarıda ''Azeri'' kelimesinin kökeni üzerine bazı şeyler yazılmış. Azerbaycan Türkçesi yazılan, Azerbaycan maddesinin tartışmasına baktığımızda da Azeri kelimesinin kullanılmasına üzerine denilenleri görebiliyoruz. Bazıları umursamazken bazıları tepkili.
Kim için Azerbaycanlı, kimin için Azeri kimin için Azerbaycan Türk'ü diyoruz? Azeri Azerbaycan Türk'ü mü Azerbaycanlı mı demek oluyor? Anlayış zihniyet vs. ile alakalı. Belki Türk adının bizim ülkemizce sahiplenilmesinden rahatsız olanlar vardır. Belki Azerbaycan'ın Türkiye'nin bir yöresi gibi görülmesinden rahatsız olan vardır... Azerbaycanlı demek bence daha makbul. Kendilerini öyle tanımlıyorlar. İran'dakilerle birlikte anmak için ben uzata uzata Azerbaycan Türk'ü diyorum. Siyasi konuşmayı sevdiğimden dolayı :D
