20 bin çeşit kelebek var ve ömürleri de ortalama bir ay civarında (yumurta, larva, koza, kelebek). Kelebeklerin ataları 45 milyon yıl öncesine uzanıyor. Dünyada milyarlarca kelebek olduğu ve mevsimsel olarak her ay yeni nesiller ortaya çıktığına göre, evrim mekanizmasını fenotipik olarak gözlemek açısından kelebekler açık hava laboratuvarı sayılır. Ancak sadece renk ve desenleri için toplamak değil, renk ve desenlerinin coğrafyasıyla, iklimiyle, av ve avcılarıyla, eşeysel davranışlarıyla ilişkisini de araştırmak gerekir.
Kelebeklerin renk ve desenlerinde eğer doğal ve cinsel seçilim olmasaydı, yani Hardy-Weinberg dengesi olsaydı, büyük ihitmalle bu kadar tür oluşmaz, renk ve desenleri de rastgele renk, parlaklık ve şekillerde olurdu. Bir bakıma evcil kedilerin görünümlerine benzerdi. Ancak dikkatli bir gözlemci, renk, parlaklık ve desenlerin rastgele olmadığını, katı bir şekilde nesilden nesle aktarıldığını, bunun arkasında sert bir seçilim baskısı olduğunu kolayca görebilir. Hatta, buna kanat büyüklüğünü bile dahil edebilirsiniz. Gösterişli kelebeklerde büyük kanatlar havada yem olmalarını zorlaştırıyor, az hasarla avcılardan kurtulabiliyorlar.
Renk, parlaklık ve desenleri neler belirliyor:
- Dişi kelebeklerin tercihleri (ki bu güzellik tercihleri, insanların ilkel güzellik anlayışlarıyla paralel)
- Benzeme: rastgele ortaya çıkan renk-desen farkları hayatta kalmayı arttırıyorsa, yeni nesillere aktarılıyor. Özellikle farkı yaratanlar erkekler oluyor. Çünkü dişiye seçilme baskısı, erkek kelebeklerin değişkenliğini arttırıyor. Dişiler daha çok atasal yapıyı korurken, erkeklerin türleşmeyi belirlediği görülebilir. Avantaj sağlayan seçilimler zamanla dişilere aktarılıyor (bu mekanizma alel, genom, heterozigot ve homozigot yapıların anlaşılmasıyla açıklık kazanır). Örneğin, kuşlar tarafından tadı kötü bulunan ve tercih edilmeyen kelebek türleri var. Tadı lezzetli olan kelebek türlerinin renk ve desenlerinde tadı kötü olanlara benzeme durumu tipik bir örnektir. Renk ve desenlerin doğadaki bir yapıya tesadüfen uyum göstermesi ve kelebeğin hayatta kalması, evrim mekanizmasının itici gücü.
Bu mekanizmayı yol tarifi verir gibi anlatacak kimseyi bulamazsınız. Çünkü türleşmeyi baştan sona izlemediğiniz sürece, bunca etken faktörün bileşkesini yorumlamak pek olası değil.