Kan grupları nasıl evrimleşti?

Harika cevaplar geldiği için tekrara düşmek istemiyorum ama bir şeye dikkat çekmek istiyorum: Sanırım kan grupları etrafında absürt bir mistisizm var. Kan gruplarını belirleyen A veya B gibi, Rh gibi, son dönemde popülerleşen Bombay Kan Grubu'nun bir parçası olan hh gibi şeylerin hepsi en nihayetinde birer antijen, yani bir protein. İnsanlarda birçok protein çeşitli varyantlara sahip ve bunların çok büyük bir kısmı kalıtılabilir yapıda. Ama modern dünyada kan alıp verme gibi bir olay olduğu için ve kan transferinde bu proteinler önem kazandığı için bu kadar popülerleştiler. Yoksa vahşi doğa için bunların diğerlerinden pek bir farkı yok, onu anlamak gerek.

Ama evet, insan medeniyetinde bunların özel bir yeri olduğu için insanlar da geçmişini merak ediyorlar. Açıkçası cevap çok açık değil, yani A ve B antijenleri neden var, neden evrimleşti, pek net değil. En güçlü tahmin, bunların Afrika'da evrimleşen atalarımızın sıtma parazitine karşı verdikleri mücadelenin bir yan ürünü olarak evrimleştiği yönünde. Ama bu konuda da araştırmalar sürüyor. Bir yazımızı buradan okuyabilirsiniz.

Kan grubunuz, kanınızda bulunan alyuvarların zarlarında A ve B tipi proteinlerden hangisinin yer aldığı ile ilgilidir. Alyuvarlarınızın zarında yalnızca A tipi protein var ise kan grubunuz A, B tipi protein var ise B olacaktır. Her iki tip proteinin bulunması durumunda ise kan grubunuz AB olurken, 0 kan grubu alyuvarlarınızın çeperinde her iki proteinin de olmadığı anlamına gelir.

ABO kan grubu, türümüzle beraber diğer maymun türlerinde de vardır. Ancak genetik anlamda bize en yakın tür olan şempanzelerin tamamı A kan grubuna sahiptir. Bu bulgu, evrimin erken aşamalarında türümüzün temsilcilerinin A kan grubuna sahip olabileceği anlamına gelmektedir.

Peki, diğer kan grupları nasıl ortaya çıkmıştır? Enfeksiyon hastalıklarının yaygınlığı, kan grubu çeşitliliği ile yakından ilişkilidir. Bazı kan gruplarına sahip bireylerin çeşitli hastalıklara olan direnci farklı olabilmektedir. İlk kez 1917’de kan grubu AB olan bireylerin verem hastalığına daha duyarlı oldukları gözlenmiştir. A ya da AB kan grubundan olan bireyler, kan grubu 0 ya da B olanlara göre çiçek hastalığına karşı daha dayanıksızdır.

1965-1966 yıllarında Hindistan’ın kırsal bölgelerinde ciddi bir çiçek hastalığı salgını olmuş ve nüfusun yarısına yakını bu salgından dolayı telef olmuştur. Salgın sırasında Alman epidemiyolog Vogel ve Hintli meslektaşı Chakravartti Bihar, Batı Bengal’in kırsal bölgelerinde çiçek hastası çocuklar ve hasta olmayan kardeşlerinden kan örnekleri alarak test etmişlerdir. Analizler sonucunda çiçek virüsü enfekte olmuş 415 çocuğun A kan grubu alelini taşıdığı, 154’ünde ise bu alelin olmadığı, hastalık taşımayan 407 kardeş arasında ise A alelini taşıyanların sadece 80 kişi olduğu, geriye kalan 327’sinde ise bu alelin olmadığı görülmüştür. Bu değerli araştırmanın bulguları bize kan grubu A ya da AB olan bir kişinin, kan grubu 0 ya da B olan bir kişiye göre yedi kat daha yüksek oranda çiçek hastalığına yakalanma olasılığı olduğunu göstermektedir.

Sonuç olarak kan gruplarının çeşitlenmesine, bazı kan gruplarının bazı enfeksiyonlara karşı seçilimsel avantaj sağlamasının neden olduğunu söyleyebiliriz.

Not: Bu yazı Bilim ve Gelecek Dergisi’nin 145. sayısında “Irksal farklılıklar mı, evrimsel adaptasyonlar mı? Neden çeşitliyiz, ne kadar çeşitliyiz?” başlığıyla yayınlan yazıdan alınmıştır.

Buna oldukça benzer bir soruyu çok daha fazla ayrıntı ile cevaplayan bir başka soru-cevap kısmı var (evrim ağacında tam soru: Evrimsel süreçte insan vücudu neden farklı kan grupları oluşturma ihtiyacı duydu?) Dilersen ordan okuyabilirsin eğer konuda daha falza ayrıntı istiyorsan linke bırakacağım ^[1][2][3][4] konu ile bağlantılı olmasına rağmen buraya yazmadığım 2 tane linki de koydum

EvrimAğacının bu konuda bir yazısı vardır hemen onu atıyorum . Öncelikle kan gruplarının evrimi için , Kuzenlerimiz olan Diğer primatlara bakmamız lazımdır .

Yazının bilgisi :

Kan Gruplarının Evrimi

Ele aldığımız hayvan türü insan olacaksa, bu kan grupları nereden gelmektedir? Antijenler ve antikorlar nasıl evrimleşmiştir? Daha da önemlisi, ne zaman evrimleşmiştir? Bilim insanları uzun bir süredir bu soruların cevaplarını aramaktadırlar ve oldukça önemli yollar kat etmişlerdir.

Evrimimizi anlamamızın tek yolunun diğer akrabalarımızı incelemekten geçtiğini unutmayın. Dolayısıyla ilk olarak, ilginç birkaç bilgi vererek başlayalım:

ABO kan grubu, sadece insan türünde değil, diğer bütün maymunlarda ve daha genel primatlarda görülmektedir. Bu da kan gruplarımızın bize özel olmadığını ve Evrimsel süreçte atalarımızdan edindiğimizi (ve tabii kuzenlerimizin de atalarımızdan edindiğini) göstermektedir.

Ayrıca sadece insanlar, şempanzeler ve gorillere bakarak söyleyebiliriz ki A ve B kan gruplarının birbirinden ayrılması ve evrimleri; insanlar, şempanzeler ve gorilleri kapsayan Homininae alt familyasından, gorillerin ayrıldığı 13 milyon yıl öncesinden daha önce olmuştur.

Yani kan gruplarına bakarak da, bu farklı özelliklerin zaman içerisinde kademeli olarak edinildiğini görmemiz mümkündür.

Dediğimiz gibi, Hematoloji bize sadece kan grupları ile değil, akyuvarlar açısından da çok ilginç evrimsel bilgiler vermektedir. Bunlardan en önemlisine bakacak olursak:

Kısa cevap bazı kan gruplarının diğer kan guruplarına kıyasla bazı hastalıklara daha dirençli yada dirençsizdir. Bu nedenle 4 tane kan gurubumuz var diyebiliriz.

Ancak kanın evrimsel sürecini tam olarak emin olamıyoruz o zamanki doğal seleksiyon sürecine karşı hastalık, iklim, nem, yükseklik ve benzeri çevresel faktörler de önemli bir rol o^[1][2][3][4]ynar. Hastalıklara direnç kazanma ihtiyacının doğması, gibi birçok neden de farklı kan guruplarının evrimleşmesine neden olabilir.

Kan grubunuz, kanınızda bulunan alyuvarların zarlarında A ve B tipi proteinlerden hangisinin yer aldığı ile ilgilidir. Alyuvarlarınızın zarında yalnızca A tipi protein var ise kan grubunuz A, B tipi protein var ise B olacaktır. Her iki tip proteinin bulunması durumunda ise kan grubunuz AB olurken, 0 kan grubu alyuvarlarınızın çeperinde her iki proteinin de olmadığı anlamına gelir.

ABO kan grubu, türümüzle beraber diğer maymun türlerinde de vardır. Ancak genetik anlamda bize en yakın tür olan şempanzelerin tamamı A kan grubuna sahiptir. Bu bulgu, evrimin erken aşamalarında türümüzün temsilcilerinin A kan grubuna sahip olabileceği anlamına gelmektedir.

Peki, diğer kan grupları nasıl ortaya çıkmıştır? Enfeksiyon hastalıklarının yaygınlığı, kan grubu çeşitliliği ile yakından ilişkilidir. Bazı kan gruplarına sahip bireylerin çeşitli hastalıklara olan direnci farklı olabilmektedir. İlk kez 1917’de kan grubu AB olan bireylerin verem hastalığına daha duyarlı oldukları gözlenmiştir. A ya da AB kan grubundan olan bireyler, kan grubu 0 ya da B olanlara göre çiçek hastalığına karşı daha dayanıksızdır.

1965-1966 yıllarında Hindistan’ın kırsal bölgelerinde ciddi bir çiçek hastalığı salgını olmuş ve nüfusun yarısına yakını bu salgından dolayı telef olmuştur. Salgın sırasında Alman epidemiyolog Vogel ve Hintli meslektaşı Chakravartti Bihar, Batı Bengal’in kırsal bölgelerinde çiçek hastası çocuklar ve hasta olmayan kardeşlerinden kan örnekleri alarak test etmişlerdir. Analizler sonucunda çiçek virüsü enfekte olmuş 415 çocuğun A kan grubu alelini taşıdığı, 154’ünde ise bu alelin olmadığı, hastalık taşımayan 407 kardeş arasında ise A alelini taşıyanların sadece 80 kişi olduğu, geriye kalan 327’sinde ise bu alelin olmadığı görülmüştür. Bu değerli araştırmanın bulguları bize kan grubu A ya da AB olan bir kişinin, kan grubu 0 ya da B olan bir kişiye göre yedi kat daha yüksek oranda çiçek hastalığına yakalanma olasılığı olduğunu göstermektedir.

Sonuç olarak kan gruplarının çeşitlenmesine, bazı kan gruplarının bazı enfeksiyonlara karşı seçilimsel avantaj sağlamasının neden olduğunu söyleyebiliriz.

Not: Bu yazı Bilim ve Gelecek Dergisi’nin 145. sayısında “Irksal farklılıklar mı, evrimsel adaptasyonlar mı? Neden çeşitliyiz, ne kadar çeşitliyiz?” başlığıyla yayınlan yazıdan alınmıştır.

Buna oldukça benzer bir soruyu çok daha fazla ayrıntı ile cevaplayan bir başka soru-cevap kısmı var (evrim ağacında tam soru: Evrimsel süreçte insan vücudu neden farklı kan grupları oluşturma ihtiyacı duydu?) Dilersen ordan okuyabilirsin eğer konuda daha falza ayrıntı istiyorsan linke bırakacağım konu ile bağlantılı olmasına rağmen buraya yazmadığım 2 tane linki de koydum .