Bombay Kan Grubu (hh Kan Grubu) Nedir? Bu Nadir Kan Grubunu Bilmek Neden Önemlidir?

Bombay kan grubu olarak da bilinen hh kan grubu, nadir bulunan bir kan proteininden yola çıkarak yapılan bir kan grubu sınıflandırmasıdır. İlk olarak Dr. Y. M. Bhende tarafından, 1952 yılında Bombay'da keşfedildiği için bu ismi almıştır.^[1] Bombay kan grubu, çoğunlukla Hindistan alt-kıtasında (Hindistan, Bangladeş ve Pakistan) bulunur; ancak İran gibi bazı Orta Doğu ülkelerinde de rastlanabilir.^[2]

Kan Grupları Hakkında Temel Hatırlatmalar

Kan grupları, antijen adı verilen ve genelde hücrelerin dışında bulunan moleküllere verilen isimdir. Bu moleküller, bir canlının kendi antijenleriyse "öz antijen" veya "öz-protein" olarak, yabancı bir hücreye ait antijenlerse "öz olmayan antijen" olarak bilinirler.^[3] Vücudun kendisine ait olmayan antijenler, genellikle savunma sistemini tetiklerler ve antikor üretimine neden olurlar.^[4] Bu antikorlar, antijenlere karşı spesifik olarak üretilirler ve başarılı bir immün tepki oluşursa, söz konusu antijenleri hedef alır ve yok ederler. Çoğu durumda her antikor sadece spesifik 1 adet antijene bağlanır; ancak nadir durumlarda bir antikorun birden fazla antijene bağlandığı da görülmüştür (buna çapraz tepki denir).

İşte meşhur ABO kan grubu sistemi, kırmızı kan hücrelerinin yüzeyinde bulunan A ve B isimli antijenlerden yola çıkarak geliştirilmiştir.^[5] Her ne kadar ABO kan grubu sistemi çok popüler olsa da aslında sadece insanlarda bile 38 farklı kan grubu sistemi bulunmaktadır.^[6] ABO, etkisi dolayısıyla bunlardan en önemlisi olarak görülür; ancak aşina olabileceğiniz Rh faktörü bir diğer popüler sınıflandırma yöntemidir.

H Antijeni: Bombay Fenotipi Nedir?

Benzer şekilde, Hh kah grubu da tek bir antijen ile sınıflandırılır: H antijeni. Bu antijen, neredeyse bütün kırmızı kan hücreleri üzerinde bulunur ve hatta ABO kan grubunu oluşturan antijenlerin üretiminde görev alır. Dolayısıyla nadir olan ve halk arasında "Bombay kan grubu" olarak bilinen şey, H antijenine sahip olanlar değildir; H antijeninden yoksun olanlardır. Eğer bir kişinin kanında H antijeni yoksa, kişi h/h veya Oh veya Bombay fenotipi olarak bilinir. Bu fenotip; Tayvan'da her 8.000 kişiden 1'inde, Hindistan'da her 10.000 kişiden 1'inde, Avrupa'da ise her 1 milyon kişiden birinde görülür.^[7]

Aslında H antijeninin olmamasının bilinen herhangi bir sağlık zararı yoktur; ancak eğer Bombay fenotipi olan birine kan transferi yapılması gerekirse, bu kişiler yalnızca Bombay fenotipi olan (yani H antijeni olmayan) bireylerden kan alabilirler. Bombay fenotipi olmayan 0 kan grubundan birinden kan alacak olurlarsa, çok ağır bir kan transfüzyonu tepkisi gösterebilirler.

Öte yandan H antijeni, ABO kan kan grubu antijenlerinin üretiminde bir öncü molekül görevi gördüğü için, H antijeni olmayan bireylerde ABO antijenleri de üretilemez. Bu durumda babalık testleri gibi testlerde hatalı sonuçlar alınabilir - ki bu da Hindistan'daki bazı pembe dizilerde işlenmiştir!

Bir Pembe Dizi, Bize Kan Gruplarıyla İlgili Ne Öğretebilir?

Örneğin General Hospital isimli bir dizide Monica isimli karakterin babasının kim olduğu belli değildir. Monica'nın kan grubu A olarak belirlenmiştir (genotipi A0) ve çocuğunun kan grubu 0 olarak belirlenmiştir (genotipi 00). Çocuğun 0 alelini babasından alması gerektiği için, babanın olabileceği sadece üç kan grubu vardır: A0, B0 veya 00. Bir diğer deyişle, çocuğun babası ya A grubudur, ya B grubudur, ya 0 grubudur; AB olamaz. Ne var ki Monica'nın kocası olan Alan'ın kan grubu AB olarak belirlenir; olası tek diğer baba adayı ise 0 kan grubuna sahip olan Rick'tir.

Ama gelin görün ki baba, Alan'dır! Bu mümkün olabilir; çünkü hem o hem de Monica Bombay fenotipinin taşıyıcısıdır (yani genotipleri H/h). Dolayısıyla kendileri AB0 kan grubuna ait antijenleri üretebilmektedirler; ancak çocukları her iki ebeveynden de çekinik h alelini alarak genotipi h/h olduğu için AB0 kan grubu antijenlerini üretememektedir. Bu nedenle Alan'dan A veya B alelini almış olsalar da, çocuğun kırmızı kan hücrelerinde A veya B antijeni üretilememektedir ve bu nedenle kan grubunun 0 olduğu sanılmaktadır.

Buradan da anlaşılacağı üzere, test yaptırmaksızın Bombay fenotipine sahip olma ihtimalinizi belirlemek için, şu şartları taşıyıp taşımadığınıza bakabilirsiniz:

• Eğer kendi kan grubunuz 0 değilse ve
• Eşinizin kan grubu da 0 değilse ve
• Çocuğunuzun kan grubu 0 ise çocuğun Bombay fenotipi olma olasılığı yüksektir.

Benzer şekilde:

• Anne veya babanın kan grubu AB ise ve
• Çocuğun kan grubu 0 ise, çocuğun Bombay fenotipi olma olasılığı yüksektir.

Benzer şekilde:

• Çocuğun kan grubu AB ise ve
• Anne veya babanın kan grubu 0 ise, kan grubu 0 olan ebeveynin Bombay fenotipi olma olasılığı yüksektir.

Ancak bu sonucun özel bir test ile doğrulanması ve diğer tüm olasılıkların bu yolla elenmesi gerekmektedir. Etik bir uyarı olarak şunu söyleyelim: Bu testin, çocuğunuzun öz çocuğunuz olmadığını ortaya çıkarma riski bulunmaktadır; eğer böyle bir endişeniz varsa, bunu bilerek hareket etmeniz gerekmektedir.

H Fenotipi Biyokimyası

H antijeninin ve A ve B antijenlerinin biyosentezi, monosakkaritleri transfer eden bir dizi enzimi (glikosiltransferazlar) içerir. Ortaya çıkan antijenler, RBC zarına demirlenen lipitlere ve proteinlere bağlanan oligosakarit zincirleridir.

H antijeni, spesifik bir fukosiltransferaz tarafından üretilir. Kişinin ABO kan grubuna bağlı olarak, H antijeni A antijenine, B antijenine veya her ikisine birden dönüştürülür. Kişinin kan grubu O ise, H antijeni değişmeden kalır. Bu nedenle H antijeni O kan grubunda en yüksek miktarda ve AB kan grubunda en az miktarda bulunur.

Genomun iki bölgesi, çok benzer substrat özgüllüklerine sahip iki enzimi kodlar: H lokusu (FUT1) ve Se lokusu (FUT2).

H lokusu, RBC'lerde ifade edilen FUT1 genini içerir. H antijeninin kırmızı kan hücrelerinde üretilmesi için FUT1'in en az bir işlevsel kopyasının (H/H veya H/h) mevcut olması gerekir. FUT1'in her iki kopyası da etkin değilse (s/h), Bombay fenotipi oluşur.

Se lokusu, salgı bezlerinde eksprese edilen FUT2 genini içerir. "Salgılayıcı" (Se/Se veya Se/se) olan bireyler, işleyen bir enzimin en az bir kopyasını içerir. Tükürük ve diğer vücut sıvılarında bulunan çözünür bir H antijeni formu üretirler. "Salgılayıcı olmayanlar" (se/se) çözünür H antijeni üretmez. FUT2 tarafından kodlanan enzim, Lewis kan grubunun antijenlerinin sentezinde de rol oynar.

H Fenotipleri

Yaygın Fenotipler

Salgılayıcı olan ve olmayan fenotipler, en yaygın Bombay fenotipleridir. Bunların ortak özelliklerini şöyle sıralayabiliriz:

Salgılayıcı H Fenotipinin Ortak Özellikleri

• H antijeni kırmızı kan hücrelerinde üretilir.
• H antijeni tükürükte üretilir.
• Anti-H üretilmez.
• Genotipleri: H/H veya H/h; Se/Se veya Se/se

Salgılayıcı Olmayan H Fenotipinin Ortak Özellikleri

• H antijeni kırmızı kan hücrelerinde üretilir.
• H antijeni tükürükte üretilmez.
• Anti-H üretilmez.
• Genotipleri: H/H veya H/h; se/se

Yaygın Olmayan Fenotipler

Bombay fenotipi ve para-Bombay fenotipi nispeten nadirdir. H eksikliğinin ilk keşfedildiği Hindistan'da her iki fenotipin birlikte görülme sıklığı 10.000'de 1'dir. H eksikliği Tayvan'da biraz daha yaygındır ve 8.000 kişiden 1'ini etkiler. Hint Okyanusu'ndaki Madagaskar'ın 800 km doğusundaki küçük bir Fransız Adası olan Reunion Adası'nda nispeten fazla sayıda H eksikliği olan birey bulunmuştur.^[8] Adalılarda hem klasik Bombay fenotipi hem de yeni bir varyant tipi kısmi H eksikliği görülmüştür.^[9] Avrupa'da milyonda 1 kişi H eksikliği yaşamaktadır.

Bombay Fenotipi

• H antijeni kırmızı kan hücrelerinde üretilmez.
• H antijeni tükürükte üretilmez.
• Serumda anti-H bulunur.
• Genotipi: h/h se/se

Para-Bombay Fenotipi

• H antijeni kırmızı kan hücrelerinde çok zayıf bir şekilde üretilir.
• H antijeni tükürükte üretilebilir de üretilmeyebilir de.
• Serumda anti-H bulunur.
• Genotipi: (H), Se/Se veya Se/se veya se/se