Zamanı bir boyut olarak düşünerek başlayalım. Einstein’ın görelilik teorilerine göre uzay ve zaman tek bir doku olarak “uzay-zaman” olarak ele alınır. Uzay-zaman büyük kütlelerden ve yüksek hızlardan etkilenir.
Özel görelilik, sabit hızlarda hareket eden cisimlere odaklanır. En temel ilkelerden biri senin de bahsettiğin; ışığın boşluktaki hızının, göreceli hareketlerine bakılmaksızın tüm gözlemciler için sabit ve aynı olması. Bir cismin hızı ışık hızına yaklaştıkça bağıl kütlesi artar ve o cisim için zaman, referans noktasındaki sabit kabul edilen gözlemci için yavaşlar. Zaman genişlemesi olarak tanımlanır bu.[1]
Genel görelilikte bu kavramlar kütle çekimi etkisini de kapsayacak şekilde genişletir. Çok büyük kütlelerdeki cisimlerin etrafındaki uzay-zaman dokusunu çarpıttığı fikrini ortaya atar. Uzay-zamanın bu eğriliği, cisimlerin kütle çekimi olarak algıladığımız kavisli yollar izlemesine neden olur. Güçlü kütle çekim bölgelerinde zaman, daha zayıf kütle çekim bölgelerine göre daha yavaş akar. Örnek verecek olursak, Dünya etrafındaki yörüngede bulunan astronotlar için bile zaman Dünya’nın yüzeyindeki nsanlara göre çok az olsa da farklı işler. (Yerçekimi, Dünya yüzeyinden uzaklaştıkça azalır; çekirdeğe doğru uzaklaşınca da, uzaya doğru uzaklaşınca da azalır.)[2]
Özel göreliliğin ilkelerinden biri de uzunluk daralması: Bir cisim, ışık hızına çok yakın hızlarda ilerlerken, referans noktasında sabit kabul edilen gözlemci için hareket doğrultusundaki uzunluğu daralmış gibi görünür. Bu etki çok yüksek hızlarda belirgin. Yani ışık hızıyla karşılaştırıldığında çok yavaş kalan hızlarımızda, günlük durumlarda göz ardı edilir.[3]
Hem zaman genişlemesi hem de uzunluk daralmasını mantığa oturtmak önemli, insan beyninin algısına meydan okuyan şeyler bunlar. Tabii çok sayıda deney ve gözlemle de doğrulanmış şeyler. Bu etkiler sadece ışığa özgü değil; ışık hızına yakın hızlarda hareket eden veya güçlü kütle çekim alanlarına maruz kalan tüm cisimler ve parçacıklar için geçerli. Bunlar, uzay-zaman ve evrenin doğası hakkında anlayışımızı yeniden şekillendiren temel kavramlar.
Kaynakçadaki kaynakları okurken, fizik kavramlarına ilişkin temel bir anlayışa sahip olmak gerektiği aklında bulunsun. Konuda yeniysen, derinlere inmeden önce özel ve genel görelilik üzerine giriş niteliğindeki materyalleri araştırıp o şekilde başlamak isteyebilirsin. Nokta atışı kaynak önerisi yapacak kadar tecrübeye sahip değilim ne yazık ki.
Kaynaklar
- T. E. O. E. Britannica. Time Dilation | Definition, Equation, Examples, & Facts. (11 Ağustos 2023). Alındığı Tarih: 22 Ağustos 2023. Alındığı Yer: Encyclopedia Britannica | Arşiv Bağlantısı
- N. T. Tillman, et al. What Is The Theory Of General Relativity?. (5 Ocak 2022). Alındığı Tarih: 22 Ağustos 2023. Alındığı Yer: Space | Arşiv Bağlantısı
- Libretexts. 28.3: Length Contraction. (24 Temmuz 2016). Alındığı Tarih: 22 Ağustos 2023. Alındığı Yer: Physics LibreTexts | Arşiv Bağlantısı
