Irkçılıkla milliyetçilik aynı şey midir?

Irkçılık ve milliyetçilik çoğu zaman yan yana kullanılan iki kavram. Aralarında da kuşkusuz bağ var. Ancak iki kavramın birbirinden farklı olarak neyi anlattığı silikleşiyor, bilinmiyor. Bu sadece Türkiye’de değil, hemen her yerde böyle.

Irkçılık ve milliyetçiliğin ortaya çıktığı zemin ortaktır. Her iki ideoloji de, içinde türedikleri üretim ilişkisinin yerleşmesine, devam etmesine hizmet eder. Ama bu iki ideoloji, içinde türedikleri üretim ilişkilerinin farklı sorunlarına çare üretir, bu sorunların aşılmasını sağlar. Bunu daha açık ve vurgulu şekilde ifade edeyim: Irkçılık, en temelde kapitalist toplumda köle emeği kullanılmasını meşrulaştırmanın ideolojisidir. Çağımızda köle emeğinin yerine, değişik etnik kökene sahip işçilerin konumu geçmiştir. Yani ırkçılık; egemen ulusun dışında kalan göçmen işçilerin ya da farklı etnik kökenden işçilerin aldıkları ücretlerin eşit olmaması, daha düşük olması ve yaptıkları işlerin daha düşük nitelikte olmasını meşrulaştırmayı sağlar. Burada dikkat edilmesi gereken nokta, ırkçılığın ortak bir kökene sahip olmayan insanlara yöneldiğidir. Irkçılık ulusal sınırlar içinde işlev üstlenir.

Milliyetçilik ise aynı üretim ilişkisi içinde en temelde, emek gücünü satmak zorunda olan insanları sisteme bağlamanın ve teritoryal sınırlarda bir devlet oluşturmanın etkili ideolojisidir. Bu demektir ki milliyetçilik, onu kullananların ortak bir geçmişe ve kökene sahip oldukları insanlara yönelttiği ideolojidir. Milliyetçi ideolojinin temel işlevlerinden biri, ulusal sınırın dışındaki savaşları gerekçelendirmek ve geniş halk kitlelerini savaş için seferber etmektir.

Bu söylediklerime bir başka noktayı da ekleyince sorunuza verilecek cevap netleşir. Irkçılık, milliyetçilik zemininde ortaya çıkan bir ideolojidir. Dolayısıyla kapitalist üretim ilişkisi içinde, ırkçı ideolojiyle meşrulaştırılabilecek bir durum ya da aşılacak bir sorun oluştuğunda, milliyetçilik zemininde ırkçı bir dönüşüm yaşanır. Bir başka cephesiyle söylersem, Balibar’ın da söylediği gibi, ezilenlerin kurtuluş milliyetçiliği, ezenlerin fetih milliyetçiğine dönüşür. Nitekim böyle bir dönüşüm Türk milliyetçiliğinde de yaşanmıştır.