Kitaplarda ve internette yaşayan tek insan basamağı olan bizler için homo sapiens isminin kullanıldığını görüyorum fakat homo sapiens idaltu olarak isimlendirilmiş bir alt basamağın yaşamış olduğunu okumuştum. Homo sapiens, her iki primatı da kapsayacağından yanlış bir isimlendirme olmaz mı?
Merhaba,
Tür isimlerinin belirlenmesi ve türlerin tanımlanması konuları tartışmalı sayılır. O yüzden "doğruluk" konusunda bir şey diyebilmek oldukça zor. Sorunuzu "Bilim insanları tarafından hangisi daha çok kabul görüyor / daha yaygın kullanılıyor?" şeklinde değiştirecek olursak, cevap "Homo sapiens" olurdu.
İyi günler!
Sapiens kelime anlamı olarak latincede bilmek - düşünmek gibi bir anlama gelir. Dolayısıyla Homo sapiens sapiens, bildiğini bilen veya düşündüğünün üzerine düşünebilen insan anlamı taşır. Homo sapiens idaltu ise yaşlı bilge insan gibi bir anlam taşır ki homo sapiens sapiense yakınlığına atıf vardır. Günümüzde homo sapiens idaltu kalmadığından herhangi bir biçimde hala yaşamını veya evrimsel gelişimini sürdürmekte olan insandan söz ederken homo sapiens kullanımı daha yaygındır ve anlaşılmasında sıkıntı yaşanmamaktadır.
Fakat spesifik olarak homo sapiens idaltu ve homo sapiens sapiensin aynı konu içinde adlarının geçtiği yerlerde veya homo sapiens idaltu ile karıştırılma tehlikesi olabilecek bir konuda homo sapiens sapiens kullanımı daha doğru ve nettir. Homo sapiens sapiens tanımını kullandığınız bir yerde söz konusu sapiens türünün kesin olarak homo sapiens sapiens olduğunu ve idaltu ile karıştırılmaması gerektiğinin altını çizen bir vurgu olduğu düşünülür. Böyle bir vurgunun yapılması ihtiyacının ortaya çıkması için de anlatımını yaptığınız konuda dinleyiciye veya okuyucuya herhangi bir şekilde homo sapiens idaltuyu anımsatabilecek argümanlar var demektir. Karışıklığı engellemek için özellikle bilimsel metinlerde net ve tam kullanımına başvurulması doğru olandır. Daha genelgeçer ve günlük kullanımda ise homo sapiens dediğiniz anda karşınızdaki kişi kesine yakın bir olasılıkla homo sapiens sapiensten bahsettiğinizi düşünecektir. Yani homo sapiens sapiensten bahsettiğinizi ima etmek için ekstra sapiens kullanmanıza gerek yoktur, şayet idaltudan bahsetme durumundaysanız homo sapiens idaltu şeklinde belirtmeniz ise yüksek bir zorunluluktur.
Homo sapiens zeki insan demektir. 100.000 yıl önce yaşamış atalarımız homo sapienstir. Biz ise homo sapiens sapiens. Bunun sebebi basittir aslında. Insanlar önce bilişsel devrim yaşadı, daha sonra tarım devrimi, en son sanayi devrimi. Bilişsel devrimdeki atalara sapiens denebilir. Tarım ve sanayi devriminde ise insanlar daha zeki kabul edilebilir. Çünkü yaşam standartlarini kendi çabaları ile arttırmışlardır ve avcilik-toplayicilik yapan insanlara nazaran tek amaclari hayatta kalmak olmamistir. Bilim ve sanatla uğrasmaya baslamislardir. Bu sebeple biz homo sapiens sapiensiz diyebiliriz.
