Görsellik ve estetik duygusunun ayrıntıları nelerdir?

Size nasıl bir cevap versek? Azıcık da olsa konuyu araştırıp incelemiş biri olarak gerçekten nereden başlayacağımı bilemedim. Aslında konuya sanatsal yaklaşmak en doğrusu ama 1800'lerden başlayıp günümüzde iyice karmaşık bir hâl alan modern sanat anlayışı dahilinde estetik ve güzel, neredeyse tamamen sanatın bağlamından koptu. Bunun nedeni bile gayet kapsamlı açıklamaları gerektiriyor. Sanat zaten bir türlü net bir tanıma sığdırılamamış olduğu için sanatsal estetik ve güzellik iyice karmaşık ve değişken bir olgu olarak kabullenilmiş ve neredeyse artık tanımlanmaktan muaf olmuş durumda.

Evrimsel olarak yaklaşırsak kabaca, görsel algısı ve görme becerisi belirli bir beceri seviyesinin üzerinde olan canlıların üremeleri için bir etken olarak kabul edilebilir. Aranan, talep edilen, cezbedici, hoşnutluk yaratan vasıfları, altında topladığımız bir nitelikler bütünü gibi. Ama bu sefer de insan algısı ile güzel bir çiçek, güzel bir kadın, güzel bir köpek dediğimizde işimiz zor değil ama güzel bir yılan dediğimizde... Durum flulaşabilir.

Tarihsel, toplumsal bakarsak ise karşımıza, insan topluluklarının ortak kabullerinden ve çağlar boyu biriktirdikleri kültürel, sanatsal, belki politik kabullerin birikiminden söze girmek gerekebilir ama o da, sanat başlığı altındaki gibi gayet değişken ve belirsizdir. Kore'deki, Sudan'daki, Şili'deki güzellikle Türkiye'deki güzellik hatta Trabzon'daki güzellikle Urfa'daki güzellik değişken olabilir.

En basit tanımla, insanda beğeni ve hoşnutluk duygusu uyandıran niteliğe güzel, güzelliği araştıran disipline de estetik deniyor. Ama alenen, dışkısını konserve yapıp sanat eseri olarak satan sanatçı var. Ve uluslararası bir sanat galerisi de bu dışkıyı alıp arşivine koyabiliyor. Bant muz'dan tutun da Bedri Baykam'ın spermli peçetesini de beğeni ile karşılayıp sanat eseri olarak görenler var. 150 yıl önce bembeyaz tenli 150 kiloluk kadınlar seksi olarak kabul edilir iken 90'lardaki sıfır beden modasında, neredeyse Afrika ülkelerinde açlık çeken insanların zayıflığında, tamamen broznlaşmış kadınlar güzel olarak kabul ediliyordu. 50'li yıllarda 6 metrelik, devasa, ağır, köşeli, alçak otomobiller güzel iken bugün top gibi yuvarlak, yüksek, uzun olmayan SUV'lar güzel.

Yani bu iş değişken. Hem de çok değişken... Sanat nedir ne değildir, estetik nedir ne değildir gibi yazılmış bir çok kitap var. Örneğin John Carey'nin Sanat Neye Yarar adlı kitabını size önerebilirim. Ama sorunuz da çok geniş kapsamlı olduğu için "insanda beğeni uyandıran"dan öte bir cevap vermek çok zor. Biraz daha spesifik bir soru sorun, tekrar düşünelim.