Bu konularda çok ciddi bilgi boşlukları var, dolayısıyla terimler birbirine giriyor, konular karman çorman oluyor.
Kaos/kaotik sözcüğünün bilimde çok net bir tanımı var: Başlangıç parametrelerine aşırı hassas/duyarlı olan sistemlere kaotik diyoruz. Mesela sıradan bir sarkaç kaotik değil, çünkü 5 santim yukarıdan da bıraksanız, 6 santim yukarıdan da bıraksanız benzer şekilde salınıyor. Ama ikili sarkaç kaotik, dolayısıyla bırakın 5 yerine 6 santimden bırakmayı, 5 yerine 5.02 santimden bıraksanız bile bambaşka bir davranış sergiliyor.
Şimdi, bu davranışın kaotik olması, onun çalışılamaz olduğu anlamına gelmiyor. Matematiğimiz ve fiziğimiz, o sarkacın 5.02 santimden bırakıldığı andan itibaren olacak her şeyi tespit edebilmemizi sağlıyor, bunda hiçbir sorun yok (tek bilmemiz gereken sarkaca dair sıradan bilgiler ve ne yükseklikten bırakıldığı). Ama o ikili sarkacın kaotik olarak salınmakta olduğu herhangi bir âna (bir zaman kesitine) bakıp, onun ilk başta kaç santimden bırakıldığını kestiremiyoruz. İşte bu, kaotik bir sistem demek.
İnsanlar gündelik hayatta kaostan söz ederken işte üst üste binen, patlayan çatlayan, karman çorman şeyler hayal ediyorlar. Bir şeylerin kaotik olması için illa o şekilde karman çorman olmaları şart değil; ama o şekilde karman çorman şeylerin de başlangıç koşullarını kestiremediğimiz için "kaotik" sınıfına alıyoruz. Yani her kaos aynı değil.
Evren genel olarak düzenli bir sistem gibi gözüküyor ama bu sistemin herhangi bir ânından yola çıkıp, önceki bir zamanda tam olarak ne durumda olduğunu bilemiyoruz... mu acaba? İşte soru bu. Fizikte yasaların simetrisi doğruysa, her şeyi başa sarıp birebir olan biteni modelleyebiliriz, çünkü yasalar zamanda hem ileri hem geri birebir aynı çalışıyor demektir. Ama bu simetriyi bozan 1 yasa bile varsa, o zaman sistem kaotik demektir ve sistemin başlangıç koşullarını bilemeyiz demektir.
Ayrıca Evren'in başlangıcı da oldukça kaotik bir sisteme işaret ediyor: Eğer başlangıç parametreleri (mesela boş uzayın vakum yüklenebilirliği) farklı bir değer olsaydı, Evren bambaşka gözükecekti ve hatta belki de var olmayacaktı. İşte bu nedenle Evren "kaotik bir sistem" diyoruz. Bu, onun içinde hiçbir düzen olmadığı, hiçbir örüntü olmadığı, hiçbir şekilde rasyonel bir şekilde çalışılamayacağı anlamına gelmiyor. Hava olayları son derece kaotik sistemler; ancak bilim geliştikçe bu kaotik sistem içinde belli süre zarflarında hava durumlarını çok başarılı bir şekilde tespit edebilmeye başladık, çünkü kaosun içinde belirli düzen örüntüleri var.
Bilimde yaptığımız en temel varsayımlardan biri, "Evrende bir düzen/örüntü vardır ve biz, empirik yöntemlerle bu örüntüleri anlayabiliriz." varsayımı. Bu eğer yanlışsa, bir yerde hatamızı fark edeceğiz ve vaziyeti gözden geçirmek zorunda kalacağız ama şu ana kadar böyle bir sıkıntı yaşamadık. Göreceğiz...
