Ödüllü Soru Eğer sahte bilim (burçlar vs.) plasebo etkisi ile kişilere iyi geliyorsa, inananları "uyandırmak" ne kadar doğrudur?

Annenizin astrolojiye olan bu inancı, her ne kadar anlık bir psikolojik yatışma (psychological soothing) sağlasa bile uzun vadede bazı kognitif ve davranışsal riskler barındırabilir. Örnek veriyorum bu tür epistemik açıdan temelsiz inanç sistemlerine sürekli maruz kalmak, genel eleştirel düşünme kapasitesinin ve rasyonel değerlendirme becerilerinin aşınmasına yol açar; bu durum Barnum etkisi ve doğrulama yanlılığı (confirmation bias) gibi kognitif yanlılıkları pekiştirerek diğer yaşam alanlarındaki karar verme süreçlerini suboptimal hale getirebilir. Ayrıca bireyin denetim odağını içselden dışsala kaydırarak (shift in locus of control from internal to external), öz-yeterlilik (self-efficacy) algısını zayıflatabilir ve bireyi hayatın zorlukları karşısında daha pasif bir konuma itebilir. Bu durum da haliyle daha adaptif ve kanıta dayalı başa çıkma mekanizmalarının (adaptive and evidence-based coping mechanisms) geliştirilmesini engelleyebilir ve bireyi diğer yanlış bilgi türlerine (misinformation) ve potansiyel manipülasyonlara karşı daha savunmasız bırakabilir. Yani kısa vadeli anksiyete redüksiyonu ve ontolojik güvenlik hissi, uzun vadede bilişsel kaynakların yanlış tahsisine (misallocation of cognitive resources) ve rasyonel fail olma kapasitesinin (capacity for rational agency) sınırlanmasına neden olma riski taşır.

Mealini de şöyle diyebilirim:

Anneniz o hikayelere (burçlara) çok fazla inanırsa, sanki en sevdiği çizgi filmdeki kahraman her şeyi onun yerine yapacakmış gibi düşünebilir. Ama gerçek hayatta kendi süper güçlerimizi, yani aklımızı kullanmamız gerekir, değil mi? Eğer anneniz önemli bir karar verirken sadece o hikayelere güvenirse, kendi harika fikirlerini dinlemeyi unutabilir ya da gerçekten işe yarayacak şeyleri öğrenmek yerine hep o hikayelerin peşinden gidebilir. Bu da sanki bisiklete binmeyi öğrenmek yerine hep birisinin onu itmesini beklemek gibi olur; kendi başına gitmenin ne kadar eğlenceli olduğunu ve ne kadar uzağa gidebileceğini keşfedemeyebilir.

Dünyanın ve yaşamın bir illüzyon veya simülasyon olduğu kabulünden yola çıkarsak burçların da bu illüzyon ve simülasyonun bir öğesi olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz. Dünyanın uydurma ve kandırmacadan ibaret bir düzen olması ihtimalinde; insanlara burçlar yoluyla önce bir kimlik oluşturma, daha sonra bu kimlik üzerinden olumlama yaptırarak kendilerine sahte bir mutluluk ve özkabul (olumlu anlamda) oluşturma annenizin ve diğer insanların burçlara inanmasını gayet kabul edilebilir bir durum haline getirir. Hatta bu ihtimalde annenizin ve diğer tüm insanların bu inancının yıkılması her ne kadar sahte de olsa mutluluk ve huzur kaynaklarının bozulması ve içsel yıkım anlamına gelecektir. Ancak eğer ki evrene, dünyaya ve dünyadaki yaşama bilimsel ve materyalist perspektiften bakacak olursak; bir insanın kişiliğine ait özelliklerin belirlenmesinde; doğduğu gün x gezegeninin konumunu değil ebeveyn- çocuk ilişkileri, arkadaş çevresi, toplumsal ve kalıtımsal şartlar, yetiştiği çevre vs. gibi somut ve bilimsel verilerden yola çıkılması gereklidir. Kanımca dünyanın bilimle ve akıl-mantık yoluyla kavranabileceğini düşünen her insanın bilimdışı bütün inançlarla mücadele etmesi gerekir. Doğru yaşamın özü budur. Bilimdışı inançların yaygınlaşmasının sonucu; dünyadan daha doğrusu çağdaş ve modern dünyadan hızla uzaklaşmak ve dolayısıyla refah toplumu idealinden geri kalmak olacaktır. Bir zamanların güçlü toplumları suyu ve tarımı elinde tutanlardı, daha sonraki zamanların güçlü toplumları sanayiyi, daha sonraki toplumların ise silahı elinde tutanlardı. Ancak çağımızın ve gelecek çağın güçlü toplumları teknoloji ve bilimi elinde tutanlar olacak. Bunu benim annem mi belirleyecek diye sorabilirsiniz; evet sizin anneniz, benim annem, onun annesi, çocuklarımız, torunlarımız, bizim insanlarımız belirleyecek, yani içinde yaşadığımız toplumun her bir ferdi.

Bu konuya iki türlü bakmalıyız pozitif ve negatif şeklinde. Pozitif açıdan bakarsak eğer anneniz başkalarına bu inançları aşılamak niyetinde değilse ve dediğiniz gibi maddi ve aşırı manevi değer vermiyorsa aslında bu konuda çokta bir şey yapmaya gerek yok. Negatif yönünden bakarsak eğer anneniz başkalarına bu düşünceyi aşılıyor ve yayıyorsa bu zincirleme bir yol izleyip resmen sahte bilimi daha çok yaymak olucaktır. Bu da kimisinin maddi ve aşırı manevi değerlerine zarar verebilir. Hangi taraftan bakıcağınız size bağlı iyi günler.