Keşfedin, Öğrenin ve Paylaşın
Evrim Ağacı'nda Aradığın Her Şeye Ulaşabilirsin!
Yeni Soru Sor
Paylaşım Yap
Sorulara Dön
11

Eğer saatinizi içe çökmekte olan yıldızda çalıştırıyorsanız, Planck yıldızının geri çekilme hızı çok yüksek olacaktır ifadesi ne anlama gelmektedir?

1,907 görüntülenme
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
  • Dış Sitelerde Paylaş
  • Soruyu Takip Et
  • Raporla
  • Mantık Hatası Bildir
Tüm Reklamları Kapat
1 Cevap
Görkem Öge
Kozmoloji meraklısı.

Başlıkta kullandığınız ifade, All About Space dergisinin Nisan 2020 sayısının 28. sayfasında dile getirilen ifade olsa gerek. İlgili yazı da zaten Planck yıldızları ile ilgiliydi.

Planck yıldızı teorisi üzerine pek fazla kaynak ve makale yok bildiğim kadarı ile. Zaten yakın zamanlı bir teori, üzerine yeterince çalışılmaması da normal. Burada kısaca Planck yıldızı nedir söyleyelim:

Bildiğimiz "fani" yıldız nasıl bir yapıdır? Uzay boşluğundaki bildiğimiz gaz toz gibi maddeler kümelenir ve yapının kütlesi arttıkça kütleçekimi de artarak çevreden daha fazla madde toplamaya başlar. Bu kümelenme belirli bir miktarı aşınca yapının merkezden uzak bölgelerindeki madde, kütleçekiminin etkisi ile iç bölgedeki maddeye basınç uygular. Merkezdeki madde de ısınır ve dışarıdan gelen basıncı dengelemek için enerji üretir ve tüm bu yapı büyük bir ateş topuna dönüşür. Kabaca böyle... Planck yıldızı da bu temel "dıştan gelen basınca merkezde enerji üreterek cevap verme ve yapıyı dengeleme" mantığının bir karadeliğin içinde oluşması teorisidir.

Tüm Reklamları Kapat

İnsanoğlu olarak henüz elimizdeki bilgi ve gözlem gücü ile karadeliklerin içinde neler dönüyor, tam olarak bilmiyoruz. Kara deliklerden ışık bile kaçamadığı için haklarında bilgi sahibi de olamıyoruz pek ve olay ufkunun içerisinde olan biteni "bilmiyoruz" deyip kesip atıyoruz. Planck yıldızı teorisine göre yıldız kendi içine çöküp bir karadeliğe dönüştükten sonra, belirli bir aşamadan sonra bir şekilde dıştan gelen basınca içten de, kuantum ölçeğinde -henüz doğasını bilmediğimiz başka bir kuvvet olabilir- bir kuvvet bir dengelemenin söz konusu olabileceği. Bunun da temel dayanağı şu: Bildiğimiz madde, içinde bulunduğumuz ve dinamikleri bilinen evrende ancak, büyük patlamanın ilk anlarındaki madde yoğunluğuna kadar sıkışabilir. Zaten bu fizik biliminin izin verdiği en yüksek basınç ve ortam. (10 üzeri 96'ydı sanırım) Buna göre bir yıldız çöküp karadelik oluştuğunda dışarıya ışık bile kaçamadığı için çevresinde bir olay ufku oluşsa ve biz orada olan biteni görmesek de aslında içe çökme eğilimi devam ediyor olması gerekir. Nereye kadar? Bunu tam olarak bilmiyoruz ama en azından Planck ölçeğine kadar. İşte bu olduğunda karadeliğin merkezinde bir planck yıldızı oluşur.

Peki bu aşamadan sonra ne olur? Madem ortada bir iç ve dış basınç dengesi söz konusu bu yapıya da bir yıldız denebilir. Ve gerek bir yıldız çeşitli iç dinamiklerle ve dönüşümlerle patlayıp uzaya madde ve bilgi saçabiliyor ise, gerekse de planck ölçeğinden büyük patlamayla ve çok büyük bir şişme ile ortaya evren çıktıysa bir karadeliğin merkezinde oluşan planck yıldızı da henüz bilmediğimiz bir mekanizma ve kuvvet ile patlayabilir, şişebilir ya da dışarıya bilgi sızdırabilir. Buna da büyük sıçrama (Big bounce) demişler.

Öyle mi? Hani nerde? Yok... Çünkü bu teoriye uyum sağlayabilecek herhangi bir yapı ya da olay bugüne kadar gözlenmedi ya da gözlediklerimizin hiç biri bu teoriye uyum sağlamıyor. Yani gözlemlediğimiz kara deliklerin hiç birinin patladığını, şişme sürecine girdiğini görmedik. İşte bu teoriyi yazıp dile getiren biliminsanları da, sizin başlığınızdaki konuyu dile getiriyorlar anladığım kadarı ile.

Çünkü sürece bakarsak söz konusu yapı bir yıldızdan kara deliğe, kara delikten planck yıldızına ve oradan da tekrar büyük patlama benzeri bir şişmeye evriliyor. Ve zaman, Einstein'ın kuramlarına göre sürekli değişen bir yapı olduğu için durum iyice bulanıyor. Bu durumda da olan biteni anlayabilmek için şöyle bir düşünce deneyine başvuruluyor anladığım kadarı ile: Biz elimize bir saat alsak ve kara deliğin içinde oluşan planck yıldızının yüzeyine bir tabure koyup çayımızı elimize alıp saatimize odaklansak büzüşme, şişme, patlama vs. süreçleri gayet normal olur. Ama size o çayı koyan çaycı arkadaş olan biteni dünyadan izleyecek olursa o süreç, milyarlarca yıl sürer. Çünkü evrenin başlangıcındaki madde ve enerji yoğunluğundaki bir ortamda çay içiyorsunuz. Nasıl İnterstellar filminde ekip karadeliğin yakınındaki gezegene indip bir kaç dakika geçirdiklerinde gezegenin dışında bekleyen arkadaşları yıllarca beklemişti, burada da planck ölçeğinde geçen süre, dışarıdaki ortama göre inanılmaz ölçekte farklılık sunar. Bugün biz, yaptığımız matematiksel hesaplamalarla evrenin oluşum aşamalarını, şişme evresini falan saniyenin milyarda bilmemkaçı gibi kesirlerle dile getiriyoruz ya. Bunlar hep çok ince hesaplarla ortaya çıkmış çok önemli ve değerli bilgiler ama evrenin oluşumundaki planck ölçeğindeki şartları ve zaman akışını, dışarıdan gözlemleyebilecek ve kendi saatine göre kıyas edebilecek başka bir çaycı yok. Şu an üzerine sohbetleştiğimiz söz konusu planck yıldızı teorisinde, olan biteni dışarıdan inceleme ve kıyas etme şansımız olacağı için durumlar biraz farklı. Çünkü sanki büyük patlamayı dışarıdan gözlemliyoruz ve kendi zaman akışımıza göre ölçümlendiriyoruz gibi bir durum söz konusu.

Tüm Reklamları Kapat

Dergideki makalede de bu zaman uyumsuzluğuna vurgu yapıyor ve planck yıldızı oluşuyorsa, tekrar patlıyorsa ya da kara delikten dışarıya herhangi bir bilginin çıkışına olanak veriyorsa da bunu gözlemlemek pek mümkün olmayabilir.

Makaleden ve planck yıldızı teorisinden benim anladıklarım yaklaşık bunlar. Kısaca anlatmaya çalıştım, çok daha ayrıntılı cevap verilebilir, uzatmak istemedim. Siz kaynak istememişsiniz ama ilgili dergi sayısını aşağıda veriyorum. Belki başka arkadaşlar okuyup benim anladıklarımın fazlasını görüp yardımcı olabilir.

229 görüntülenme

Kaynaklar

  1. Jonathan O'Callaghan. Planck Yıldızı. (28 Ekim 2020). Alındığı Tarih: 28 Ekim 2020. Alındığı Yer: issuu.com | Arşiv Bağlantısı
1
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
  • Dış Sitelerde Paylaş
  • Raporla
  • Mantık Hatası Bildir
Daha Fazla Cevap Göster
Cevap Ver
Evrim Ağacı Soru & Cevap Platformu, Türkiye'deki bilimseverler tarafından kolektif ve öz denetime dayalı bir şekilde sürdürülen, özgür bir ortamdır. Evrim Ağacı tarafından yayınlanan makalelerin aksine, bu platforma girilen soru ve cevapların içeriği veya gerçek/doğru olup olmadıkları Evrim Ağacı yönetimi tarafından denetlenmemektedir. Evrim Ağacı, bu platformda yayınlanan cevapları herhangi bir şekilde desteklememekte veya doğruluğunu garanti etmemektedir. Doğru olmadığını düşündüğünüz cevapları, size sunulan denetim araçlarıyla işaretleyebilir, daha doğru olan cevapları kaynaklarıyla girebilir ve oylama araçlarıyla platformun daha güvenilir bir ortama evrimleşmesine katkı sağlayabilirsiniz.
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Bugün Türkiye'de bilime ve bilim okuryazarlığına neler katacaksın?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close