Dinin var olmasının evrimsel açıklaması nedir?

Linkteki yayında felsefe profesörü Niyazi Kahveci'nin, katıldığı bir programda güzelce özetlediği; sosyolojik, antropolojik ve bilişsel gelişimin bir sonucu olarak düşünmenin evreleri ve dinsel düşünmenin insanın bilimsel gelişimindeki yeri konulu yayın var.

Prof. Niyazi Kahveci yararlandığı kaynak ve teorilerden de bahsetmiş. Insanın bilişsel gelişimindeki düşünme evrelerini kabaca özetleyecek olursak:

1. Biyolojik düşünme: 0-3 yaş arası bebeklerde de gördüğümüz bu evre insanlık tarihinin de büyük bir bölümünü kaplamış, doğal aklın kullanıldığı, insanın kendini henüz hayvandan ayrı konumlandırmadığı bir evreye denk geliyor.

2. Sihirsel/sembolik düşünme: bu evre 3-9 yaş arası çocuklarda da hakim olan, büyü, ruh, cin peri gibi varlıkların inanıldığı, insanlık tarihinde de animizim ve pagan dinlerin hakim olduğu, dilin gelişimine tekabül eden dönem.

3. Mitolojik düşünme: 9-15 yaş grununda hakim olan, metaforik öğelerle zengin bir birey ve dünya algısı yansıtan, insanlık tarihinde de çeşitli mitolojilerin köken aldığı dönem

4. Tanrısal düşünme: insanda ergenlik ve yetişkinliğe geçiş dönemi, insanlık tarihinde de çok Tanrılı dinlerin hakim olduğu dönem.

5. Dinsel düşünme (ve sınırlı bir coğrafyada kalan felsefi düşünme): insanlarda yetişkinlik (25 -40 yaş arası), kaynağını hayal, duygu ve akıl gibi farklı pratiklerden alan, insanlık tarihinde M. Ö. 1000 ile M.S. 18. yüzyılda hakim olan tek Tanrı kavramının ve insanlar için kanunlarn geliştirildiği düşünme evresi.

6. Akılcı düşünme: tam bir yetişkinin sahip olması beklenen, akıl yürütme, rasyon yani oran kurma, orantılı değerlendirme gibi becerilerin kullanıldığı devre de insanlık tarihinde Aydınlanma ile başlayan döneme denk geliyor.

7. Bilimsel düşünme: yine ancak yetişkin aklın, olay ve objeleri inceleyerek ve deney kurarak sonuç çıkardığı ve metafizik konuları dahi deneysel ve nesnel yaklaşımlarla açıklamaya çalıştığı bir düşünme evresi ki insanlık tarihi için 19. yy'dan başlayarak ivmelenmiştir.

Çağdaş düşünme de akılcı ve bilimsel düşünme olup 20. yy sonundan başlayarak 21. yy'a ulaşan bir bilişsel gelişim evresi olmuş.

Bu bilgilerin ışığında söylenebilir ki insanlık bu düşünsel evreleri geçmeden günümüze ulaşamazdı ve bugün dahi her birey yaşı, çevresi ve yaşadığı koşullara göre bu evrelerden nasibini almakta.^[1]

Felsefi bir soru olduğu için bununla ilgili analitik veri bulman çok zor. Ancak evrim düşünürlerinin, sosyologların, psikologların ya da beşeri bilimlerin teorilerini araştırabilirsin. Hangisine ikna olacağın da sana kalmış. Fakat genel itibariyle toparlamak gerekirse soruya şöyle başlamak lazım. Çaresiz kaldığında kendinden daha güçlü bir varlığın sana yardımcı olmasını istemez misin? Bu insanlığın yemek yemek, sevişmek, su içmek gibi temel bir ihtiyacıdır. Sığınacak bir kapı bulmak ister. Topluma ulaşmadan önce kişinin kendi ihtiyacı doğrultusunda var olur. O sene kötü hasat çıkar, kendi muhasebesini yapmak yerine tanrıların cezalandırdığını düşünmek ister. Ya da bir sonraki hasadı daha iyi olsun diye hiçbir zaman varlığını kanıtlayamacağı ulu bir varlıktan yardım dilenir. Bir nevi çaresizliğiyle başa çıkma mekanizması oluşturur kendine. Varlığının kanıtlanamaması da zaten bu serzenişlerin temelini oluşturur. İhtiyaç duyduğunda sığınacağı kapının sanrılardan ibaret olduğuyla başa çıkmak istemez. Sinek kadar değerinin olmadığı koskoca evrende yaşamının değerli olduğunu düşünmek ister. Toprak olacağını bilmek zayıf insanlara kendini değersiz hissettirir. Bu hayata boşuna gelmediğini hissetmek adına eylemlerinin bir karşılığı olacağı fikrini benimser. Bununla nasıl başa çıkabilir? En basit yaklaşım iyi şeyler yaparsa cennetle mükafatlandırılmak, kötü şeyler yaparsa cehennemle cezalandırılmak olacaktır. Bence bu soruyu kendi ihtiyaçların üzerinden düşünüp gerekli araştırmaları yaparsan en ikna edecek cevabı kendi kendine verebileceğini düşünüyorum. Çok klişe fakat bir o kadar felsefi bir soruyla özetlemiş olayım. Sence tanrı mı insanı yarattı yoksa insan mı tanrıyı ?

Ayrıca dinlerin de batıl inançlardan oluştuğunu kabul edersek alttaki linkte konunun özü anlatılmış. Kesinlikle okumanı tavsiye ederim.