Birisinin parayla yaptığı hizmeti bedava sunmak etik midir?

Güzel ve öznel bir soru. Cevabı ise bireylerin düşünsel yönelimlerine, bakış açıları farklılıklarına ve piyasanın durumuna göre değişkenlik gösterir.

Bu nedenlerle şahsi fikrimi belirtmekte bir sakınca görmüyorum.

Bir ülke düşünelim. Bu ülkede maalesef ki deprem olmuş ve çocuklar eğitimden mahrum kalmışlar. Devlet, çocukların eğitimi için seferberlik oluşturmuş ancak her çocuğa yardım ulaşamamış. Devletin sağladığı eğitimi veren öğretmenlerin %60’ı, depremden önce aldıkları maaşın aynısını almış olsunlar. %40’ı ise depremden önce aldıkları maaştan daha az maaş almış olsunlar. Dedik ya, her çocuğa yardım ulaşamamış, yani (örneğin) çocukların %15’i eğitimden mahrum kalmış. Bu yüzden depremin yaşanmadığı yerlerdeki atanamamış öğretmenlerin bazıları ücretsiz şekilde ve gönüllü olarak %15’lik açığı kapatmak istemişler ve gelip kapatmışlar.

Yığınla olasılık arasından sadece bir örnek bu. Bu örneğe (buradaki durumun şartlarına) göre birisinin/birilerinin parayla yaptığı hizmeti bedava sunması etiktir.

Şimdi başka bir metaforu inceleyelim. Burada durum farklı çünkü hayati bir durum söz konusu değil, çıkarlar işin içinde. İki dükkan var. X dükkanı 150 Türk Lirasına t-shirt satıyor. Y dükkanı ise o gün dükkanın kuruluş yıldönümü olduğu için bedava t-shirt satıyor. Hâliyle herkes Y dükkanından t-shirt alıyor.

Y dükkanının yarattığı etki, her ne kadar serbest piyasanın etkisiyle kendi rızası dahilinde olmuş olsa da X dükkanının gelirini değiştiriyor. Y dükkanının sahibinin, X dükkanının sahibine “para kaybettirmek” gibi bir hakkı var mı, bu hakkı nereden alıyor? Anayasal konular bir kenara, peki buradaki örneğe göre X dükkanının 150 Türk Lirasına sattığı t-shirt’ü, Y dükkanının bedavaya sunması etik midir? Y dükkanının sahibi, bu iyiliği yaparak X dükkanının sahibinin hakkına mı girmiş oluyor yoksa iyilik mi yapmış oluyor? Ya da Y dükkanının sahibi ürünü bedava sunarak kendine mi haksızlık etmiş oluyor?

Ama öncelikle Y dükkanının sahibi ürünü bedavaya sunarak kendine mi haksızlık ediyor, bunu inceleyelim. Eğer Y dükkanının sahibi kendi isteğiyle t-shirt’leri bedavaya sunuyorsa kendine haksızlık ettiğini söyleyemeyiz. İşte, verdiğim ilk örneğin bu kadar basit görünmesinin bir nedeni de öğretmenlerin gönüllü olarak, yani bilinçli bir şekilde yardım etmeleri idi.

X dükkanının 150 Türk Lirasına sattığı t-shirt’ü, Y dükkanının bedavaya sunması etik midir? Çok yüksek ihtimalle: Evet, etiktir. İyilik algımızın olmasının da etkisi olsa da piyasanın serbest olması nedeniyle bireyler kararlarında özgürlerdir.

Y dükkanının sahibi, bu iyiliği yaparak X dükkanının sahibinin hakkına mı girmiş oluyor yoksa iyilik mi yapmış oluyor? Y dükkanının sahibi hem iyilik yapmış oluyor hem de X dükkanının sahibinin hakkına girmiş oluyor.

Unutmayalım, süreçler böyle şekillendiği için cevaplar bu şekildedir.

Ayrıca unutmayalım, doğa ve tabii ki hayat algıladığımızı sandığımız hâliyle muazzam komplike ve süreğendir. Aklımıza gelen ve gelemeyen hiçbir şey ama hiçbir şey net ve kesin olamaz. Bu nedenle sorgu derinliğini daha da derinleştirmek belki “gerçek” (?) dediğimiz şeye (beyin ve duyuların doğal süreçler sonucunda spesifik olarak şekillenmesi yüzünden) tam anlamıyla ulaştıramasa da yaklaştığımızı sandığımızı daha güvenli şekilde fark edebilmemizi sağlamamıza yardımcı olacaktır…

Merhabalar,

Aslında dediğiniz olgu iki farklı şekilde ele alınabilir. Herhangi bir hizmeti yasal olan ve yasal olmayan yollarla ücretsiz sunmak.

Burada yasal olan yollarda elbet ki problem yoktur. Sonuçta maddi bir amaç gütmeden de ürün pazarlanabilir. Aklıma ilk gelen açık kaynak kodlu proje grupları oldu. Mesela bu gruplar kimi yerde paralı sunulan hizmetin rakibi olarak ücretsiz hizmetler oluşturup halka sunuyorlar. Genelde çoğu insan ücretsiz hizmet sunmaktan kaçınabilir çünkü paraya çoğu kişinin ihtiyacı olduğunu açık bir gerçek. Bu yüzden bunların gözle görülür azlığı etik olmadığını kanıtlamaz. Ayrıca bir hizmetin ücretsiz yayınlanması kimi durumda rakip oluşturduğundan ücretli hizmetlerin fiyatlarını aşağı yönlü çekmesine de sebep olabilir ki serbest piyasa da bunu sağlar.

Yasal olmayan yollar ise genelde resmi olmayan yollardan hizmeti sunmaktır. Örnek vermek gerekirse yasal izin olmadan işletmeden ücretsiz hizmet sunmak ya da herhangi lisanslı bir ögeyi kırmak, kopyalamak veya izinsizce çoğaltmak bunlara dahildir.

Sonuç olarak yasal olduğundan veya yasal izne gerek olmayan durumlarda güvenli ve kullanıcıyı önemseyen bir hizmet olduğundan emin olduğunuz hizmetleri ücretsiz sunmak etik açıdan hiçbir sorun içermez. Çünkü sorun içermesi için sebep olmayacaktır. Elbette yasal olarak ücretsiz sunulması yasaklanmış değilse. Yine de çok farklı etik değerlere sahip birileri için bu durumlar değişebilir ancak genel toplum için bu öyledir.

İyi günler dilerim.