Bir genin baskın mı yoksa çekinik mi olacağını ne belirler?

Her bir bireye biri annesinden diğeri babasında birer çift gen gelir. Hücre bu iki genide kullanarak protein üretir. Eğer bu farklı genlerden birinin ürettiği genin proteini kullanılamayacak haldeyse hücre doğal olarak diğerini kullanır. İşte biz kullanılan proteini kodlayan gene baskın, diğerine çekinik diyoruz. Çekinik genler genelde bozuktur. Ürettikleri proteinler kullanılamaz. Örnek vericek olursak renki gözlü bireylerde melanin (göze kahverengi görüntü oluşturur) üretilmediği göz renkli görünür. Aslında bir rengin üretilmesi değil üretilmemesinin sonucudur renki gözlü olmak.^[2]

Özellikle bitkiler üzerinde yapılan çalışmalarda bu mekanizmada rol oynayan faktörün " small RNA (sRNA)" denilen 200 nükleotidten küçük RNA parçaları olduğu düşünülüyor.

sRNAlar protein kodlamayan, evrim sürecinde ökaryotların virüslere karşı bir çeşit bağışıklık cevabı olarak geliştikleri düşünülen RNA segmentleri. sRNAların genleri susturma (gene silencing), messengerRNA (mRNA veya postacı RNA)'ya bağlanarak proteini sentezlemesini engelleyebilme (RNA interferaz) gibi fonksiyonları var.

Insanlarda baskın ve çekinik gene gelince: belirli bir fenotipik karakter biri anneden diğeri babadan gelen genç çifti yani alelden ortaya çıkar. Aynı gen çiftlerini benzer aleler şeklinde taşıyan bireylerde homozigot genotip, gen çiftlerini farklı aleler şeklinde taşıyan bireylerde ise, heterozigot genotip bulunur. Buna göre, AA ve aa genotipi sırayla, homozigot baskın ve homozigot çekinik; Aa genotipi ise heterozigottur. Herhangi bir özelliği oluşturan bir çift alelin bir üyesi söz konusu olduğu zaman, yalnızca homozigot genotipte fenotipik olarak kendini gösterilebilen alellere "çekinik (resesif) alel" denir. Diğer yandan heterozigot genotipte kendini gösteren alellere de "baskın (dominant) alel" adı verilir.

Yapılan çalışmalar dominant gen alelinde sRNAların daha fazla birikmişken çekinik aleldekilerin "target RNA" yani bu sRNAların gidip bağlanarak susturdukları (RNA silencing) genlerin birikmiş olduğunu göstermiş. Yani heterozigot bir gen alelindeki baskın genin kompozisyonundaki sRNAlar çekinik gendeki target RNAlara gidip bağlanarak o geni susturuyor ve genin özelliklerinin ortaya çıkmasını engelliyorlar.

Çocuk oluşumunda anneden ve babadan gelen genler (A=Baskın, a=Çekinik Gen) eğer "aa" şeklindeyse çekinik olur, "AA" olur ise baskın olur. "Aa" şeklinde olursa ise gen olarak melez, dış görünüşe yansıma olarak baskın gen ağır geldiği için baskın özellik görünür. Genlerin biri anneden diğeri ise babadan gelir. Yani sorunuzun cevabına gelirsek anne ve babanın sahip olduğu genlerden, gönderilen genler belirler.

(Örnek olarak bir anne sarışınsa "aa" genine sahip, baba sarışınsa o da "aa" genine sahiptir. Çocuk oluşumunda annenin çekinik genden başka geni olmadığı için çekinik gen yani "a" aynı şey babada da geçerli olduğu için o da çekinik gen yani "a" gönderir. Sonuç olarak çocuğun "aa" yani (Çekinik gene sahip olma) sarışın olma dışında başka bir ihtimali yoktur.)

Umarım anlatabilmişimdir. İyi akşamlar.