Beyinlerimizin büyümesini sağlayan seçilim baskısı/genetik süreç nedir?

Beyin büyümesi, insan evriminde önemli bir rol oynamıştır. Beyin büyüklüğü, zeka, öğrenme, problem çözme, dil ve kültür gibi bilişsel yeteneklerle ilişkilidir. Beyin büyüklüğünün artması, doğal ve cinsel seçilim baskıları sonucunda gerçekleşmiştir. Doğal seçilim baskısı, hayatta kalma ve üreme şansını artıran özellikleri destekler. Cinsel seçilim baskısı ise eş seçimi ile ilgilidir. Zeki bireylerin daha çekici veya daha başarılı olduğu varsayılırsa, zeka arttıran genlerin yayılması için bir baskı oluşur1.

Beyin büyüklüğünün evrimi, sadece genetik faktörlere bağlı değildir. Çevresel faktörler de beyin gelişimini etkiler. Örneğin beslenme, sosyal etkileşim, eğitim, hastalıklar gibi faktörler beyin büyüklüğü ve işlevi üzerinde rol oynar. Bu faktörler de zaman içinde değişebilir. Bu nedenle beyin büyüklüğünün evrimi, tek yönlü ve sürekli bir süreç değildir. Bazı dönemlerde beyin büyüklüğünde artış, bazı dönemlerde ise azalış veya sabitlik görülebilir.

İnsanın evrimine ait 30 civarında farklı tür ve basamak bilinmektedir. Bunlarda genel olarak hep beyin hacminin büyümesi yönünde bir eğilim gözlenmiştir, bir tanesi hariç: Homo sapiens , yani biz. Her ne kadar veriler çok temiz olmasa da, Oxford Üniversitesi Antropoloji Bölümünden Prof. Dr. Stephen Oppenheimer’ın anlattıklarına göre, son birkaç bin yıldır türümüzün beyin hacminde küçülme tespit edilmiştir. Bunun sebebi, türümüzün seçilim baskısını kırmış olmasıdır. Az önce izah ettiğimiz gibi, artık beyin büyüklüğümüze bağlı bir seçilim stresi altında değiliz. Kültür, teknoloji, iletişim gibi araçlar sayesinde zeka arttıran genlere ihtiyacımız azalmıştır. Ayrıca beyin büyüklüğünün artması bazı dezavantajlar da getirebilir. Örneğin enerji tüketimi, doğum zorluğu, hastalık riski gibi faktörler beyin büyümesini sınırlayabilir.

Sonuç olarak, beynimizin evrimi karmaşık ve çok yönlü bir süreçtir. Beynimizin büyümeye devam edip etmeyeceği veya her geçen neslin daha zeki olup olmayacağı kesin olarak bilinememektedir. Ancak mevcut veriler ışığında, beynimizin evriminin durduğu veya gerilediği söylenemez. Beynimizin işlevi ve yapısı hala değişmekte ve uyum sağlamaktadır. Beynimizin evrimini etkileyen faktörleri daha iyi anlamak için daha fazla araştırma yapılması gerekmektedir.

Çok derine inmeden cevaplayayım. Tam olarak, derin anlamda öğrenmek istiyorsanız, kaynaklara bıraktığım akademik makalelere bakabilirsiniz.

Öncelikle, beynin gelişimi ve büyümesi vb. temelde Genetik ve Çevresel faktörlerden dolayı olur.

Çoklu genleri ve düzenleyici mekanizmaları içeren genetik süreçler, toplu olarak beynin genişlemesine ve karmaşıklığına katkıda bulunan hücre proliferasyonu, nöronal göç, sinaps oluşumu ve miyelinasyon gibi önemli gelişimsel olayları düzenler. Bu genler son derece önemlidir. Ayrıca, bunları gelişim süreçleri, genetik ve çevreselliğin dışında, kültürel faktörlerden de etkilenebilir. Bu işin psikolojik boyutu da var ancak o konuda yeteri kadar araştırma yapmadığım için, oraya girmeyeceğim.

Bu genlerdeki bozukluklar veya mutasyonlar, anormal beyin gelişimine ve bilişsel bozukluklara yol açabilir. Bununla birlikte, insan beyninin olağanüstü esnekliği, nöroplastisite olarak bilinen bir fenomen olan çevresel uyaranlara ve deneyimlere yanıt olarak yapısını ve işlevini uyarlamasına ve değiştirmesine izin verir.