beyin anatomisi hakkında bilgiler?

Beyin, vücudun tüm işlevlerini kontrol eden, dış dünyadan bilgiyi yorumlayan ve aklın ve ruhun özünü somutlaştıran üç kiloluk bir organdır. Zeka, yaratıcılık, duygu ve hafıza, beyin tarafından yönetilen pek çok şeyden birkaçıdır. Kafatası içinde korunan beyin; serebrum, beyincik ve beyin sapından oluşur.

Beyin, beş duyumuzla bilgi alır: görme, koklama, dokunma, tatma ve işitme. Çoğu zaman bir seferde olur. Mesajları bizim için anlamı olan bir şekilde toplar ve bu bilgiyi hafızamızda saklayabilir. Beyin düşüncelerimizi, hafızamızı ve konuşmayı, kolların ve bacakların hareketini ve vücudumuzdaki birçok organın işlevini kontrol eder.

Merkezi sinir sistemi (CNS) beyin ve omurilikten oluşur. Periferik sinir sistemi (PNS), omurilikten ve omurilikten gelen beyin sinirlerinden geçen omurilik sinirlerden oluşur.

Beyin

Beyin, serebrum, beyincik ve beyin sapından oluşur (Şekil 1).

Şekil 1. Beynin üç ana bölümü vardır: cerebrum, cerebellum(beyincik) ve beyin sapı.

Serebrum: beynin en büyük kısmıdır ve sağ ve sol yarıkürelerden oluşur. Dokunma, görme ve işitmeyi yorumlama, konuşma, akıl yürütme, duygular, öğrenme ve hareketin hassas kontrolü gibi daha yüksek işlevleri yerine getirir.

Beyincik: Serebrumun altında bulunur. Fonksiyonu kas hareketlerini koordine etmek, postürü ve dengeyi korumaktır.

Beyinsapı: serebrum ve beyinciği omuriliğe bağlayan bir röle merkezi görevi görür. Solunum, kalp hızı, vücut ısısı, uyku ve uyku döngüleri, sindirim, hapşırma, öksürme, kusma ve yutma gibi birçok otomatik işlevi yerine getirir.

Sağ Beyin – Sol Beyin

Beyin ikiye bölünür: sağ ve sol yarımküreler (Şek. 2) Bir tarafı diğerine mesaj ileten ‘Corpus Callosum’ adı verilen bir lif demetiyle birleşirler. Her yarımküre, vücudun karşı tarafını kontrol eder. Beynin sağ tarafında bir inme meydana gelirse, sol kolunuz veya bacağınız zayıf veya felç olabilir.

Yarım kürelerin tüm fonksiyonları paylaşılmaz. Genel olarak, sol yarımküre konuşma, anlama, aritmetik ve yazmayı kontrol eder. Sağ yarıküre yaratıcılık, mekânsal yetenek, sanatsal ve müziksel becerileri kontrol eder. İnsanların yaklaşık %92’sinde sol yarıküre, el kullanımında ve dilinde baskındır.

Şekil 2. Serebrum, sol ve sağ yarımkürelere ayrılmıştır. İki taraf sinir lifleri corpus callosum ile bağlanır.

Beynin Lobları

Serebral yarıküreler beyni loblara bölen farklı çatlaklara sahiptir. Her yarım kürede 4 lob bulunur: frontal, temporal, parietal ve oksipital (Şekil 3). Her lob, bir kez daha, çok özel fonksiyonlara hizmet eden alanlara bölünebilir. Beynin her lobunun yalnız çalışmadığını anlamak önemlidir. Beynin lobları ile sağ ve sol yarımküreler arasında çok karmaşık ilişkiler vardır.

Şekil 3. Cerebrum dört loba ayrılır: frontal, parietal, oksipital ve temporal.

• Kişilik, davranış ve duygular
• Yargılama, planlama, problem çözme
• Konuşma: konuşma ve yazma (Broca’nın bölgesi)
• Vücut hareketi (motor fonksiyonları)
• Zeka, konsantrasyon, öz farkındalık

• Dili, kelimeleri yorumlar.
• Dokunma duyusu, ağrı, sıcaklık (duyusal şerit)
• Görme, işitme, motor, duyusal ve hafızadan gelen sinyalleri yorumlar.
• Mekansal ve görsel algı

• Görmeyi yorumluyor(renk, ışık, hareket).

• Dili anlama (Wernicke bölgesi)
• Bellek
• İşitme
• Sıralama ve organizasyon

Dil

Genel olarak, beynin sol yarımküresi dil ve konuşmadan sorumludur ve “baskın” yarım küre olarak adlandırılır. Sağ yarımküre, görsel bilgi ve mekânsal işleme yorumlamada büyük rol oynar. Solak olan insanların yaklaşık üçte birinde, konuşma fonksiyonu beynin sağ tarafında yer alabilir. Solak kişiler, konuşma merkezlerinin bu bölgedeki herhangi bir ameliyattan önce sol veya sağ tarafta olup olmadığını belirlemek için özel testlere ihtiyaç duyabilirler.

Afazi, en çok inme veya travma nedeniyle beyin hasarı nedeniyle konuşma üretimi, kavrama, okuma ya da yazma olaylarını etkileyen bir dil rahatsızlığıdır. Afazi türü, hasar gören beyin bölgesine bağlıdır.

Broca bölgesi: sol frontal lobda uzanmaktadır(Şekil 3). Bu alan hasar görürse, konuşma seslerini üretmek için dil veya yüz kaslarını hareket ettirmek zor olabilir. Kişi hala konuşulan dili okuyabiliyor ve anlayabiliyor, ancak konuşma ve yazmada zorluk çekiyordur (yani harf ve kelimeler oluşturuyor, çizgiler içinde yazmıyor). Broca’nın afazi olarak adlandırılıyor.

Wernicke bölgesi: sol temporal lobda uzanır(Şekil 3). Bu bölgedeki hasar Wernicke afazisine neden olur. Birey hiçbir anlamı olmayan, gereksiz kelimeleri ekleyen ve hatta yeni kelimeler yaratabilecek uzun cümlelerle konuşabilir. Konuşma sesleri çıkarabilir, ancak konuşmayı anlamada güçlük çekerler ve bu yüzden hatalarından habersizdirler.

Korteks

Serebrumun yüzeyi korteks olarak adlandırılır. Tepeler ve vadiler ile katlanmış bir görünüme sahiptir. Korteks belirli katmanlarda düzenlenmiş 16 milyar nöronlar (beyincik 70 milyar = 86 milyar toplam) içerir. Sinir hücresi cisimleri korteks gri-kahverengiyi renklendirir. Adı gri maddedir(Şek. 4). Korteksin altında, beyin alanlarını birbirine bağlayan uzun beyaz lifler (aksonlar) vardır. Beyaz madde denir..

Şekil 4. Korteks, aksonlar (beyaz madde) ile diğer beyin bölgelerine bağlanan nöronları (gri madde) içerir. Korteks katlanmış bir görünüme sahiptir. Bir kata gyrus denir ve arasındaki vadi bir sulkustur.

Korteksin katlanması, beyinin yüzey alanını arttırır ve daha fazla nöronun kafatasının içine girmesine ve daha yüksek fonksiyonlara olanak vermesine izin verir. Her kat gyrus olarak adlandırılır ve kıvrımlar arasındaki her oluk bir sulkus olarak adlandırılır. Belirli beyin bölgelerinin tanımlanmasına yardımcı olan katlar ve oluklar için isimler vardır.

Derin yapılar

Beyaz cevher yolları adı verilen yollar, korteksin bölgelerini birbirine bağlar. Mesajlar, bir gyrustan diğerine, bir lobdan diğerine, beynin bir tarafından diğerine ve beynin derinlerindeki yapılara gidebilir(Şekil 5).

Şekil 5. Bazal ganglionu gösteren koronal kesit.

Hipotalamus: üçüncü ventrikülün tabanında yer alır ve otonom sistemin ana kontrolüdür. Açlık, susuzluk, uyku ve cinsel tepki gibi davranışları kontrol etmede rol oynar. Ayrıca vücut ısısını, kan basıncını, duygularını ve hormonların salgılanmasını düzenler.

Hipofiz bezi: sella turcica adı verilen kafa tabanında küçük bir kemik cebinde yatar. Hipofiz bezi hipofiz sapı ile beynin hipotalamusuna bağlanır. “Ana bez” olarak bilinir, vücuttaki diğer endokrin bezleri kontrol eder. Cinsel gelişimi kontrol eden, kemik ve kas gelişimini destekleyen ve strese yanıt veren hormonları salgılar.

Epifiz bezi: üçüncü ventrikülün arkasında bulunur. Melatonin salgılayarak vücudun iç saatini ve sirkadiyen ritimleri düzenlemeye yardımcı olur. Cinsel gelişimde bazı rolleri vardır.

Thalamus: gelen ve kortekse giden hemen hemen tüm bilgiler için bir röle istasyonu olarak hizmet vermektedir. Acı hissi, dikkat, uyanıklık ve hafızada rol oynar.

Bazal ganglion: kaudat, putamen ve globus pallidus içerir. Bu çekirdekler, parmak ucu hareketleri gibi ince hareketleri koordine etmek için serebellumla çalışır.

Limbik sistem: duygularımızın, öğrenmenin ve hafızanın merkezidir. Bu sistemde cingulate gyri, hipotalamus, amigdala (duygusal reaksiyonlar) ve hipokampus (bellek) bulunur.

Bellek

Bellek(hafıza), üç aşamayı içeren karmaşık bir süreçtir: kodlama (hangi bilgilerin önemli olduğuna karar vermek), saklamak ve geri çağırmak. Beynin farklı alanları farklı bellek tiplerinde yer alır(Şekil 6). Bir olayın kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe (kodlama denilen) geçmesi için beyniniz dikkat ve prova yapmalıdır.

Şekil 6. Hafıza oluşumunda yer alan limbik sistemin yapıları. Prefrontal korteks kısa bir süreliğine kısa süreli bellekte güncel olayları tutar. Hipokampus, uzun süreli belleği kodlamaktan sorumludur.

Prefrontal kortekste çalışma belleği olarak da adlandırılan kısa süreli hafıza oluşur.Yaklaşık bir dakika boyunca bilgi depolar ve kapasitesi yaklaşık 7 maddeyle sınırlıdır.Örneğin, size söylediği bir telefon numarasını çevirmenizi sağlar. Ayrıca okuma sırasında, sadece okuduğunuz cümleyi ezberlemek için araya girer, böylece bir sonraki cümle mantıklıdır.

Uzun süreli hafıza temporal lobun hipokampüsünde işlenir ve daha uzun süre bir şey ezberlemek istediğinizde aktif hale gelir. Bu bellek sınırsız içerik ve süre kapasitesine sahiptir. Kişisel hatıraların yanı sıra gerçekleri ve figürleri içerir.

Beceri hafızası, bazal gangliyaya bilgi aktaran serebellumda işlenir. Ayakkabı bağlama, enstrüman çalma veya bisiklete binme gibi otomatik olarak öğrenilen anıları saklar.

Ventriküller ve beyin omurilik sıvısı

Beyin, ventriküller olarak adlandırılan içi boş sıvı dolu boşluklara sahiptir(Şekil 7). Ventriküllerin içi, renksiz serebrospinal sıvıyı (CSF) oluşturan koroid pleksus adı verilen bir şerit benzeri yapıdır. CSF ve onun etrafında beyin ve omurilik akar. Bu dolaşım sıvısı sürekli olarak emilir ve tekrar doldurulur.

Şekil 7. CSF, beyindeki derin ventriküllerin içinde üretilir. BOS sıvısı beyin ve omurilikte dolaşır ve ardından subaraknoid boşluğa geçer. Yaygın tıkanıklık alanları: 1) Monro foramenleri, 2) Sylvius su kemeri ve 3) obex.

Lateral ventriküller adı verilen serebral yarıkürelerin derinlerinde iki ventrikül vardır. Her ikisi de üçüncü ventrikülle Monro’nun foramenleri olarak adlandırılan ayrı bir açıklık üzerinden bağlanır. Üçüncü ventrikül, dördüncü ventrikül ile Sylvius’un su kemeri olarak adlandırılan uzun bir dar borudan bağlanır. Dördüncü ventrikülden, BOS, banyo yaptığı ve beyni yastıkladığı subaraknoid boşluğa akar. CSF, araknoid villus adı verilen superior sagittal sinüste özel yapılar tarafından geri dönüştürülür(veya emilir).

Emilen CSF miktarı ile üretilen miktar arasında bir denge sağlanır. Sistemdeki bir bozulma veya tıkanıklık, ventriküllerin (hidrosefali) genişlemesine veya omurilikte sıvı birikmesine (siringomiyeliye) neden olabilen BOS birikmesine neden olabilir.

Kafatası

Kemik kafatasının amacı beyni sakatlıktan korumaktır. Kafatası, sütür hatları boyunca birbirine kaynaşan 8 kemikten oluşur. Bu kemikler frontal, parietal (2), temporal (2), sfenoid, oksipital ve etmoidi içerir (Şekil 8). Yüz maksilla, zigoma, nazal, palatin, lakrimal, inferior nazal konka, mandibula ve vomer dahil olmak üzere 14 eşleştirilmiş kemiklerden oluşur.

Şekil 8. Beyin kafatası içinde korunmaktadır. Kafatası sekiz kemikten oluşur.

Kafatasının içinde üç ayrı alan vardır: anterior fossa, orta fossa ve posterior fossa(Şek. 9). Doktorlar bazen bir tümörün yerini bu terimlerle, örneğin orta fossa meningiom ile ifade eder.

Şekil 9. Kafatasının tabanındaki kafatası sinirlerinin beyin ile çıkarılması. Kranial sinirler beyin sapından köken alırlar, kafatasından foramina denen deliklere doğru çıkarak inerve ettikleri vücudun bölümlerine giderler. Beyin sapı kafatasından foramen magnumdan çıkar. Kafatasının tabanı, anterior, orta ve posterior fossae olmak üzere 3 bölgeye ayrılmıştır.

Bilgisayarın arkasından çıkan kablolara benzer şekilde, tüm atardamarlar, damarlar ve sinirler kafatasının tabanından foramina denilen deliklerden çıkmaktadır. Ortadaki büyük delik (foramen magnum) omuriliğin çıktığı yerdir.

Kraniyal sinirler

Beyin, omurilik ve on iki çift kranial sinir yoluyla vücut ile iletişim kurar (Şekil 9). İşitme, göz hareketi, yüz hisleri, tat alma, yutma, yüz, boyun, omuz ve dil kaslarının hareketini kontrol eden on iki çift kranial sinirden on tanesi beyin sapında ortaya çıkar. Koku ve görme için kranial sinirler serebrumdan kaynaklanır.

On iki kranial sinirlerin Romen rakamı, adı ve ana fonksiyonu:

IolfactorykokuIIopticgörmeIIIoculomotorgöz hareketleri, gözbebeğiIVtrochleargöz hareketleriVtrigeminalyüz hissiVIabducensgöz hareketleriVIIfacialyüz hareketleri, tükürük salgılamakVIIIvestibulocochlearişitme, dengeIXglossopharyngealtat alma, yutmaXvaguskalp atışı, sindirimXIaccessorykafa hareketleriXIIhypoglossaldil hareketleri

Zarlar

Beyin ve omurilik, meninks denilen üç doku tabakasıyla kaplanır ve korunur. En dış tabakadan içeri doğru: dura mater, araknoid materyal ve pia mater.

Dura mater: kafatasının iç kısımlarını yakından çizen güçlü, kalın bir zardır; onun iki tabakası, periosteal ve meningeal dura, sadece venöz sinüsler oluşturmak için kaynaştırılır ve ayrılır. Dura küçük katlar veya bölmeler oluşturur. İki özel dural kıvrım, falks ve tentoryum vardır. Falks, beynin sağ ve sol yarıkürelerini ayırır ve tentoryumu serebellumdan ayırır.

Araknoid mater: tüm beynini örten ince, ağ benzeri bir zardır. Araknoid elastik dokudan yapılır. Dura ve araknoid membranlar arasındaki boşluk subdural boşluk olarak adlandırılır.

Pia mater: kıvrımlarını ve oluklarını takip eden beynin yüzeyine sarılır. Pia mater beynin derinlerine ulaşan birçok kan damarına sahiptir. Araknoid ve pia arasındaki boşluk subaraknoid boşluk olarak adlandırılır. Beyin omurilik sıvısının beynini yıkadığı ve yastıkladığı yer burasıdır.

Kan Temini

Kan, beyine iki çift arter, internal karotid arterler ve vertebral arterler tarafından taşınır(Şekil 10). Dahili karotid arterler, beynin çoğunu besler.

Şekil 10. Ortak karotis arteri boyuna kadar uzanır ve iç ve dış karotis arterlere ayrılır. Beynin anterior dolaşımı internal karotid arterlerle (ICA) beslenir ve posterior sirkülasyon vertebral arterler (VA) tarafından beslenir. İki sistem Willis Çemberinde (yeşil daire) bağlanır.

Vertebral arterler serebellumu, beyin sapını ve serebrumun alt kısmını besler. Kafatasından geçtikten sonra sağ ve sol vertebral arterler baziler arteri oluşturmak için birleşir. Baziler arter ve internal karotid arterler, Willis’in Çemberi adı verilen beynin tabanında birbirleriyle “iletişim kurarlar”(Şekil 11). Dahili karotid ile vertebral-bazilar sistemleri arasındaki iletişim, beynin önemli bir güvenlik özelliğidir. Ana damarlardan biri tıkanırsa, Willis çemberinin çevresine gelen ve beyin hasarını önlemek için kan akımı sağlanır.

Şekil 11. Willis Çemberinin üstten görünüşü. İnternal karotis ve vertebral-bazilar sistemleri anterior communicating (Acom) ve posterior komünikasyon (Pcom) arterleri ile birleştirilir.

Beynin venöz dolaşımı vücudun geri kalanından çok farklıdır. Genellikle atardamarlar ve damarlar, vücudun belirli bölgelerini besleyip boşalttıkları için birlikte çalışırlar. Yani, bir çift vertebral ven ve internal karotis damarının olacağını düşünürdüm. Ancak, beyinde durum böyle değildir. Büyük damar toplayıcıları, venöz sinüsler oluşturmak için duraya entegre edilmiştir.Yüz ve burun bölgesinde hava sinüsleri ile karıştırılmamalıdır. Venöz sinüsler beyinden kanı toplar ve iç juguler venlere iletir. Üst ve alt sagittal sinüsler serebrumu boşaltır, kavernöz sinüsler ön kafa tabanını drene eder. Tüm sinüsler sonunda kafatasından çıkan ve juguler damarları oluşturan sigmoid sinüslere akar. Bu iki juguler ven, esasen beynin tek drenajıdır.

Beynin Hücreleri

Beyin iki tip hücreden oluşur: sinir hücreleri (nöronlar) ve glia hücreleri.

Nöronların birçok boyutu ve şekli vardır, ancak hepsi bir hücre gövdesi, dendritler ve bir aksondan oluşur. Nöron, elektrik ve kimyasal sinyaller yoluyla bilgi aktarır. Evinizde elektrik kablolarını görüntülemeye çalışın. Bir elektrik devresi, bir ışık anahtarı açıldığında, bir ampulün ışınlanacağı şekilde bağlanan çok sayıda telden oluşur. Heyecanlanan bir nöron, enerjisini yakın çevresindeki nöronlara iletecektir.

Nöronlar enerjilerini ya da “konuşma” deyimini, sinaps olarak adlandırılan küçük bir boşlukta birbirlerine iletirler(Şekil 12). Bir nöronun, diğer sinir hücrelerinden gelen mesajları toplayan antenler gibi davranan dendrit denen çok sayıda kolu vardır. Bu mesajlar iletinin iletilip iletilmeyeceğini belirleyen hücre gövdesine geçirilir. Önemli mesajlar, nörotransmiterler içeren keselerin sinaps içine açıldığı aksonun sonuna iletilir. Nörotransmiter molekülleri sinapstan geçer ve alıcı sinir hücresindeki özel reseptörlere uyar, bu da hücrenin mesajdan geçmesini uyarır.

Şekil 12. Sinir hücreleri bir hücre gövdesi, dendritler ve aksondan oluşur. Nöronlar, nörotransmitterleri sinaps olarak adlandırılan küçük bir boşlukta değiştirerek birbirleriyle iletişim kurarlar.

Glia(Yunanca kelime anlamı yapıştırıcı) beyin, beslenme, koruma ve yapısal destek ile nöronlar sağlayan hücrelerdir. Sinir hücrelerinden yaklaşık 10 ila 50 kat daha çok glia vardır ve beyin tümörlerinde en sık görülen hücrelerdir.

Astroliya veya astrositlerin bakımından görevlileridir. Kan beyin bariyerini düzenler, besin ve moleküllerin nöronlarla etkileşmesine izin verir. Homeostazı, nöronal savunma ve onarımı, skar oluşumunu kontrol ederler ve ayrıca elektriksel impulsları etkilerler.

Oligodendroglia hücreleri, aksonları yalıtan ve elektriksel mesajların daha hızlı ilerlemesine izin veren miyelin adı verilen yağlı bir madde oluşturur.

Ependimal hücreler ventrikülleri hizalar ve beyin omurilik sıvısını (CSF) salgılar.

Microglia beyinin bağışıklık hücreleridir, onu istilacılardan korur ve kalıntıları temizler. Ayrıca sinapsları da eritirler.

Kaynak: https://mayfieldclinic.com/pe-anatbrain.htm