Biyoluminesans ile okyanusta yaşayan bazı balık, ahtapot, karides, denizanası, denizyıldızı, alg, köpekbalığı türleri gibi birçok canlı ışık yayabilir. Ateşböceği ve mantar ise biyoluminesans yapabilen kara canlılarındandır. Kimyada bu olaya “kimyasal ışıldama” ya da “kemiluminesans” denir. Bir canlı tarafından gerçekleştirilen kimyasal tepkime sonucu ışık yayılmasına ise “biyoluminesans” denir.[2]
Lusiferin (Latince lucifer, "ışık getiren"), biyoluminesans yoluyla ışık yayan canlılarda bulunan ışığın üretilmesinden sorumlu doğal bileşiklere verilen genel bir addır. Lusiferin, lusiferaz adlı bir enzimin katalizörlüğünde oksijen ile reaksiyona girer (oksidasyona uğrar) ve uyarılmış hale geçer. Uyarılmış halden temel hal düzeyine geri dönüş esnasında ışık şeklinde enerji salınımı gerçekleşir.[4].Bazı canlılar ise lusiferin ve oksijenin bileşik oluşturmuş hali olan özel bir proteini kullanarak biyoluminesans yapar. Bu özel proteine “fotoprotein” denir. Biyoluminesans için bu proteini kullanan canlılarda lusiferaz enzimi yerine kalsiyum iyonu kullanılır.[2]
Bunun başarılabilmesi, evrimsel süreçte bu tepkimenin seçilimi ile gerçekleşmiştir. Günümüzde bu mekanizmayı son derece iyi bir şekilde tanımaktayız ve ateş böceklerinden aldığımız genleri başka canlılara ekleyerek onların da ışık saçabilmesini sağlayabilmekteyiz. Şaşırtıcı olabilecek olsa da, her canlı türü vücutlarında meydana gelen kimyasal tepkimelerden ötürü ışık yaymaktadır. Ancak yukarıda sayılan türler bu özelliği evrimsel açıdan geliştirip aktif olarak kullanmaya başlamışlardır. İnsan türü gibi bu özelliği aktif kullanmayanlarda ise biyoluminesans özel kameralar ya da diğer türlere ait hassas gözlerle tespit edilebilir. PLoS One dergisinde çıkan bir makalede insanların vücutlarından yayılan ışıklar tespit edilmiştir. Araştırmacılar, bu ışıklandırmanın insan gözünün algılayabileceği ışık şiddetinden 1000 kat az olduğunu, bu yüzden çıplak gözle ayırt edemeyeceğimizi belirtmektedirler.[3]
Canlılar biyoluminesansı avlanma, savunma, eş bulma, saklanma gibi farklı amaçlarla yapabilir. Örneğin mürekkep balığı yaydığı ışıkla düşmanları ürküterek kafalarını karıştırır. Bu da kaçması için zaman sağlar. Fenersi balıklar başlarında yer alan top şeklindeki yapıdan yayılan ışık sayesinde avlarını cezbederek kendilerine yaklaşmalarını sağlar. Yetişkin ateşböcekleri ise karşı cinsi etkilemek için ışık yayar.[2]
Kaynaklar
- www.kimyaegitimi.org. Https://Www.kimyaegitimi.org/Sites/Default/Files/Kimya_Egitimi_Ogrenci_Deneyleri/Ates_Bocekleri_0.Pdf. Alındığı Yer: www.kimyaegitimi.org | Arşiv Bağlantısı
- https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/biyoluminesans-isik-yayan-canlilar. Https://Bilimgenc.tubitak.gov.tr/Makale/Biyoluminesans-Isik-Yayan-Canlilar. Alındığı Tarih: 4 Haziran 2022. Alındığı Yer: https://bilimgenc.tubitak.gov.tr/makale/biyoluminesans-isik-yayan-canlilar | Arşiv Bağlantısı
- https://evrimagaci.org/biyoluminesans-isik-sacan-hayvanlar-bunu-nasil-yapiyorlar-1204. Https://Evrimagaci.org/Biyoluminesans-Isik-Sacan-Hayvanlar-Bunu-Nasil-Yapiyorlar-1204. Alındığı Tarih: 4 Haziran 2022. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/biyoluminesans-isik-sacan-hayvanlar-bunu-nasil-yapiyorlar-1204 | Arşiv Bağlantısı
- https://tr.wikipedia.org/wiki/L%C3%BCsiferin. Https://Tr.wikipedia.org/Wiki/L%C3%Bcsiferin. Alındığı Tarih: 4 Haziran 2022. Alındığı Yer: https://tr.wikipedia.org/wiki/L%C3%BCsiferin | Arşiv Bağlantısı
