Akşam uykusu sonrası hissettiğiniz sersemlik ve yorgunluk haline ''uyku ataleti'' diyoruz.[1] Aslında uyku ataleti gece uykusundan sonra da görülüyor; ama özellikle de normal uyku düzeninizin dışına çıktığınız vakalarda daha belirgin oluyor (öğle uykusu veya akşam uykusu gibi).
Bunun yaşanmasının temel sebebi, akşam uykunuzun sirkadyen ritminizi bozuyor olması. Çünkü vücudunuzda olan biten süreçleri kontrol eden sirkadyen ritim, özellikle de Güneş'in pozisyonuna (ışık miktarına) ve normal uyku saatlerinize göre belirleniyor. Bunun dışına çıktığınızda, vücudunuz da uyku sırasında yapması gereken şeyleri yapmaya başlıyor; ama tamamlamaya vakit bulamadan siz uyanmış oluyorsunuz. Bu da o sersemlik ve yorgunluk haline neden oluyor. O nedenle genellikle 10-20 dakikalık şekerlemeler kişiye güç verirken, 30 dakikayı aşan (ama tam bir gece uykusu olmayan) şekerlemeler tam tersine yorgun hissetmenize neden olabiliyor.
Ama eğer ki bu uykuları da normal döngünüzün bir parçası haline getirirseniz, bir noktadan sonra vücudunuz buna alışacak ve bu defa da onu uyumazsanız benzer şekilde yorgun ve sersem hissedeceksiniz.
Uyku ataletiyle ilgili olarak CDC şu bilgileri veriyor:
- Uyku ataleti, uykudan uyandıktan sonra geçici bir disoryantasyon hali ve performans ve/veya ruh hali düşüşüdür. İnsanlar bu süreçte daha yavaş tepki süresi, daha zayıf kısa süreli hafıza ve daha yavaş düşünme, muhakeme etme, hatırlama ve öğrenme hızı gösterebilir.
- Araştırmalar bunun tipik olarak 30 ila 60 dakika arasında sürebileceğini göstermektedir, ancak bazı araştırmalarda bunun 2 saate kadar sürebileceği gözlenmiştir.
- Uyku ataleti genellikle 30 dakikadan uzun sürmez, ancak Tassi ve Muzet'e göre kişi uykusuzsa daha uzun sürebilir.
- Gece vardiyasında çalışanlarda, sabahın erken saatlerinde (yaklaşık sabah 4 ila 5 arası) bir saat kestirmelerinin ardından daha uzun uyku ataleti süreleri görülmüştür. Bunun nedeni muhtemelen bu süre zarfında güçlü uyku dürtüsü ve uzun kestirmenin beynin uykunun daha derin aşamalarına geçmesine izin vermesidir.
- Newman ve meslektaşları, uyandıktan sonra 100 mg. kafein almanın uyku ataleti süresini azalttığını ve tepki süresini plaseboya kıyasla daha hızlı bir şekilde geri kazandırdığını bulmuşlardır. Bir başka strateji de kısa bir şekerleme yapmadan hemen önce kafein almaktır. Kafeinin tam etkiye ulaşması yaklaşık 30 dakika sürer, böylece kişi uyandığında hem kafeinin hem de şekerlemenin uyarıcı faydalarını ve daha az uyku ataletini deneyimleyebilir.
- Parlak ışık ve yüzün yıkanması da şekerlemeden sonra uyanıklığın daha çabuk geri kazanılmasına yardımcı olmuştur.
Bir uyarı olarak: Kritik görevleri yerine getirmeden önce uyku ataletinin dağılması için zaman tanımanız önemlidir (özellikle de araç sürme gibi hayatı tehdit edebilecek işler yapılacaksa).
Kaynaklar
- CDC. Module 7. Napping, An Important Fatigue Countermeasure, Sleep Inertia. (2 Nisan 2020). Alındığı Tarih: 31 Ağustos 2024. Alındığı Yer: CDC | Arşiv Bağlantısı
