h-indeksi, "Bu yazarın en az adet atıf alan adet makalesi var." cümlesini doğru kılan en büyük değerine karşılık geliyor.
Böyle söyleyince hiçbir şey anlaşılmıyor tabii, örnekle anlatayım. Mesela attığınız görselde ("Hepsi" sütununu dikkate alalım), o h-indeksleri şu anlama geliyor:
- Sinan Canan'ın en az 17 adet atıf alan 17 tane makalesi var.
- İlber Ortaylı'nın en az 42 adet atıf alan 42 tane makalesi var.
- Stephen Hawking'in en az 130 adet atıf alan 130 tane makalesi var.
Tabii ki İlber Ortalı'nın 42'den fazla atıf alan makaleleri de var (mesela bir kitabı 1630 atıf almış). Benzer şekilde, 30'dan fazla atıf alan 30 küsür makalesi de var. Ama yukarıdaki cümledeki geçen "atıf sayısı" ve "makale sayısı" birbirine eşit olmalı (dolayısıyla en az 1630 atıf alan 1630 tane eseri olana kadar, o 1630 atıf alan 1 tane kitabı h-indeksini değiştirmiyor) ve o iki sayının en büyük olduğu değeri arıyoruz (dolayısıyla h-indeksi 30 da olmuyor; çünkü 42 > 30 ve 42 sayısı da cümlemizin doğru olmasını sağlıyor).
Daha da iyi anlamak için, Stephen Hawking örneği üzerinden gidelim: Hawking'in toplamda yüzlerce makalesi var. Bunların her biri değişen sayılarda atıf alıyor.
Bilmeyenler için: "Atıf almak", bir başka makale tarafından o makaleye referans gösterilmesi demek. Her makalenin içinde "Referanslar" kısmı vardır, orada araştırmacıların o makaleyi yazarken faydalandıkları kaynaklar olur. O kaynakların her biri bir "atıf" olarak geçer. Bir makale ne kadar çok atıf alırsa (genellikle) o kadar başarılı veya etkili demektir. Birçok makale ömrü boyunca sadece 0-2 atıf alıyor. Şöyle düşünün; makalelerin:
- %50'si 4'ten az atıf alıyor,
- %70'i 7'den az atıf alıyor,
- sadece %24'ü 10+ atıf alıyor,
- sadece %1.8'i 100+ atıf alıyor.
Hawking'in nasıl büyük bir bilim insanı olduğunu anlamak isterseniz, bazı makalelerinin aldığı bazı atıf sayıları şöyle:
Ama aynı Hawking'in şu kadar atıf alan yayınları da var:
Bu durumda Hawking'in ortalama başarısını nasıl ölçebiliriz? İşte h-indeksi bunlardan biri. Öyle bir sayı olsun ki, "Hawking'in en az sayıda atıf almış adet makalesi vardır." diyebilelim. Google Scholar'a göre, Hawking için bu sayı 130.
Yani Hawking'in tüm makalelerini ve atıf sayılarını dizerseniz, Hawking'in 130 tane makalesinin 130'dan fazla atıf aldığını görebilirsiniz. Mesela Hawking'in yukarıda gösterdiğim gibi 2000 atıf alan makalesi de var ama bu şekilde en az 2000 atıf almış 2000 tane makalesi olmadığı için, h-indeksi de 2000 değil.
Sıfırdan başlayan bir yazar için de bunu görebilirsiniz:
- İlk başta 1 makalesi var ve diyelim ki o makale 5 atıf aldı. Bu durumda yazarın h-indeksi 1 olurdu; çünkü "En az 1 adet atıf almış 1 makalesi var." h-indeksi 5 değil, çünkü "En az 5 atıf almış 5 makalesi var." cümlesinin şartlarını sağlamıyor.
- Yazar 2. bir makale yazdı ve o da 9 atıf aldı diyelim ki. Bu yazarın h-indeksi 2 olacak, çünkü "En az 2 adet atıf almış 2 makalesi var." cümlesini sağlıyor. Makalelerinden birinin atıf sayısı 5, diğerininki 9 olmasına rağmen!
- 3. bir makale yazdı ve sadece 1 atıf alabildi. Bu yazarın h-indeksi hala 2 olacak, çünkü "En az 2 adet atıf almış 2 makalesi var." cümlesini sağlıyor. Toplamda 3 makalesi olmasına rağmen! Çünkü "En az 3 adet atıf almış 3 makalesi var." şartını sağlamıyor. Ta ki o 3. makalesi de daha fazla atıf alana kadar. O makale 2. atıfını aldığında h-indeksi halen 2 oluyor, 3.'sünü aldığı andaysa h-indeksi 3'e çıkıyor, çünkü artık "En az 3 adet atıf almış 3 makalesi var." diyebiliyoruz.
Bu böyle gidecek... Görebileceğiniz gibi, h-indeksini yükseltmek eksponansiyel olarak zorlaşan bir şey. Başta her makalede 1'er 1'er artıyor gibi gözüküyor ama birçok makaleniz muhtemelen 1-2 atıf alacağı için, h-indeksiniz 8-10'a ulaştıktan sonra 15'e, 20'ye, 50'ye, 100'e ulaşmak aşırı zor. Çünkü h-indeksinizin 100 olması için, sadece 100+ makale yazmanız gerekmiyor, bir de onlardan en az 100 tanesinin 100'erden fazla atıf alması gerekiyor. Bu, gerçekten çok zor bir şey. Ne kadar çok makaleniz varsa, onların 1-2 tanesinin değil, neredeyse hepsinin çok fazla atıf alması gerekiyor.
Bu bakımdan, h-indeksini şöyle de yorumlayabilirsiniz: Bir yazarın on binlerce makalesi varsa ama h-indeksi çok düşükse (mesela 5), bilimsel anlamda daha değersiz görülen şeyler yazıyor demektir. Ama bir yazarın 50 makalesi varsa ve h-indeksi de 50'ye yakınsa (veya 50'yse - ki zaten 50 makaelesi varsa 50'den fazla da olamaz), her yazdığı bilim için çok kıymetli olmuş denebilir.
Eskiden dümdüz atıf sayısına falan bakılırdı ama atıf sayısı yanıltıcı, çünkü tek bir makaleniz 5000 atıf aldıysa ama diğer işleriniz 1-2 atıfta kaldıysa, gerçekte olduğunuzdan daha etkili bir yazar gibi gözükebilirsiniz.
Bu metriğin eksikleri yok değil (mesela yazar, yeni makalelerinde eski makalelerine bol bol atıfta bulunarak h-indeksini suni bir şekilde şişirebilir) ama Nobel Ödülü kazanma ihtimali gibi anlamlı sonuçları tahmin etmek için de fena bir araç olmadığı gözüküyor; dolayısıyla ortalamada kullanışlı bir metrik diyebiliriz.
