Ödüllü Soru Ahlâk nedir ve toplumdan bağımsız bir ahlak mümkün müdür?

Ben ahlakı şu şekilde tanımlıyorum. Kültürel evrim çerçevesinde medeniyetimizi sürdürebilmek için toplum tarafından çevresel koşullara göre evrimleşen kurallar bütünü.

Tanımımdan anlayacağınız üzere ahlakın göreli olduğu görüşündeyim. Toplumsal olarak evrimleşen bir yapı olmasına rağmen kişinin yaşadığı toplum ve maruz kaldığı çevresel koşullar kişinin ahlakını değiştirebildiği için kişiden kişiye bazı anlayışlar değişebilir. Hatta kimi zaman ise bazı temel konularda gerek çevresel etkileşimlerin fazla olması gerek ise aynı çağda bulunmamızdan dolayı dünyanın bazı temel konularda büyük tek bir toplum gibi davranmasına yol açacağından şu an yaşadığımız zamanda bazı ahlak kuralları "genel kabul" görebilir. Yine de farklı çevresel şartlardan etkilenenler olacağı için herkes aynı ahlak kuralını benimsemeyebilir. Farklı zamana, mekana, çevresel şartlara göre değişebilir.

Nasıl belirlendiği konusuna gelecek olursak temel olarak istemeden belirleniyor diyebiliriz. Tıpkı biyolojik evrimde olduğu gibi. Bu konularda da geniş bir çeşitlilik var ve çevresel koşullarda ister istemez bazı eylemlerde bulunacaksınız. Bunların da bazı sonuçları olacaktır. Bu durum da zekası olan ve düşünebilen canlılardan oluşan sosyal bir yapı için bazı davranışları doğru veya yanlış olarak görmeye sebep olacaktır. Böyle gittikçe belki farkında bile olmadan belki farkında olarak bunlardan etkilenecek ve içsel olarak bazı şeyleri istememeye bazı şeyleri doğru veya yanlış bulmaya başlayacaksınız. Toplumun genel ahlak anlayışı ve kişilerin ahlak anlayışı oluşacaktır.

Genelde ahlak anlayışı istemsizce yaşanılan olaylar çerçevesinde geliştiği için tartışılabilir ama belli bir süre geçmiş ve çoktan ahlak anlayışı şekillenmişse bu konularda tartışmak çoğu zaman zor, hatta imkansız olabiliyor.

Cevaplarken tanımlamalardan uzak düşüncemi paylaşmak istiyorum.

Öncelikle dini inanışlar ahlaki değerlere bir etken olsada tek başına ahlaki değerleri sağladığını söyleyemeyiz. Gercekleşmesi için hukuki bir zemine ihtiyaç duyar ve her inanış kendi hukukunu baskıladığı zamanlarda da sonuçlarını tarihi ve güncel olaylarda hep birlikte görüyoruz.

Farklı inanışlara sahip insanlarında ahlaki degerleri hukukla savunduğunu, ancak bu şekilde huzurla yaşayabildiği ve bunun için en büyük aracın insanların eğitilmi olduğu eğitimin zayıf olduğu toplumlarda dini inançlar kuvvetli olsada ahlak anlayışının zayıf olduğu çok açık.

Uzatmadan cevaplamam gerekirse bence ahlakın oluşturulmasında toplumun eğitimi diger tüm etkenlerden daha önemli bir etken ve ancak eğitim ile ortak bir ahlak anlayışı oluşturmak mümkün ve belirtmem gerekir ki eğitim var olduğu sürece dini inanışlar bu duruma engel olmadığı gibi ortak bir ahlak anlayışına inanmakta dini inançlara engel değildir.

Örnek olarak Finlandiya verilebilir.

Her yıl yapılan farklı eğitim araştırmalarının tümünde Finlandiya'nın eğitim sistemi Dünya'da uygulanan en iyi eğitim sistemleri arasında ilan ediliyor. Finlandiya eğitim alanındaki bu başarısıyla Dünya'daki diğer birçok ülkeleri geride bırakıyor.^[2]

2018'deki uluslararası bir ISSP anketinde, Finlandiya nüfusunun %40'ı Tanrı'ya inanmadığını, %34'ü Tanrı'ya inandığını ve %26'sı bilmediğini söylemiştir.^[1]

Reader's Digest'in cüzdan testi anketine göre, Finler dünyanın en dürüst insanlarıdır.^[3]

Başta söylediğim gibi bireysel düşüncemi paylaştım. Yanlış bir yorumda bulunduysam eğer affınıza sığınıyorum.

İyi olmanın okulu tarzında bir sistem kurulmalı. Sanırım mümkün olsaydı insanlık bu tarz sistemler kurarlardı. Dinlerin oluşmasının temel sebebi en basit davranışların bile din çerçevesinde kurallar ile sınırlandırılmasıydı. Çünkü toplumlar henüz güçlü devlet sistemlerine bağlı adalet sistemleri geliştirmemişlerdi. Din bir nevi ''kötülük yapma, kötülük yaparsan sonsuz cehennem azabı çekersin.'' düşüncesiydi. Günümüzde bilimin gelişmesiyle teknolojik araçlar daha yaygın olduğundan artık dinler etkisini kaybetmeye başladı. Çünkü artık korkutmak sadece daha geri kalmış toplumları yönetmekte kullanılabiliyordu. Gelişmiş toplumlar için felsefi düşünce sistemleri 1700'lü yıllarla birlikte Papa'nın gücünü kaybetmesiyle güç kazandı. İnsanlar düşünmeye sorgulamaya başladıkça dinden uzaklaştılar. Günümüz insanı dinden uzaklaştıkça nihilizm çukuruna düşmeye başladı. Hayatın anlamının olmadığını düşünmeye başladılar. Bence iyi bir anlama ihtiyacı olan insan başkalarına yardım etmeli ve sosyal sorumluluk projelerinde yer almalı. Bu insana bir amaç kazandırmaktan öte bütün insanlığa iyi gelecektir. İllaki anlamlı bir yaşam için teolojik düşünceye ihtiyaç yoktur. İyi olmak iyidir. Bu kadarı yeterli.

Ahlak kişinin (kısmen) kendinçe iyi ve kötü davranışları ayırt etmek dir " toplumdan bağımsız bir ahlak mümkün müdür" sorusuna ise cevabım hayır olur çünkü insan doğumdan sonra beli bir yaşa kadar iyiyi kötüyü ayırt edemez örneğin küçük bir çocuğun bir kediye su atması kuruğundan çekmesi vb. Gibi şeyler bu tür şeylerin iyi veya kötü olduğunu çevresi ailesinden okuldan yani kısaca toplumdan öğrenir lakin beli bir yaşa geldiğinde (kısmen) kendi fikirlerini edinmeye başlar örneğin sokak köpeklerinin toplatılmasına karşı olan biri şimdi tam tersine bunu savunması gibi ama şimdi şimdi diye bilirsiniz ki "e sen en başta toplumdan bağımsız ahlak olamaz dedin" dedim çünkü gene sokak köpeği konusundan örnek veriçem bir kişi bu tür bir konuda sadece kendi fikirlerini kullanarak hareket etmez çevresine sorar ordan fikir alır ailesine sorar araştırma yapar ordan bilgi alır ve herşeyin sonunda gene topluma başvuru.

Ana dil de sonradan edinilir, derin mi derin insan zihnine kazınır. Ama kimse dil doğal bir gerçeklik değildir demez. Ahlak da aynı şeye tabidir. Ahlaki tiksindiricilik biyolojimize tıpkı dil gibi (belki nesilden nesile aktarılarak) yazılır. Örneğin ensest ilişkiden tiksinebilirsiniz veya yalancı düzenbaz birinden de. Bu kadar biyolojik mekanizmaları bile harekete geçirecek şekilde zihninize yazılmış şeylerin sonradan öğrenilerek edinilmiş olmasının önemi yoktur. Üstelik bu kurallarda 'üstün anlam' vardır. Yani örneğin dürüstlük gibi etik bir ilkenin içeriğinde yüksek ve üstün anlam vardır. Şimdi bu üstün anlamı görmezden gelip kabile dansı yapanların ata gelenekçiliği ile anlamsız şekilde oluşturduğu bir takım örf adeti biz aynı kefeye mi koyalım ve üstün anlama rağmen ahlak diye bir şey yok mu diyelim. Ahlak diye bir şey yoksa dürüst olmak için de hiç bir neden yoktur ve dürüst olmayan, sahtekar aldatıcı insanları eleştirmek ve kınamak için de hiç bir neden ortada kalmaz. Örneğin sahte bilim yapan insanlardan nefret etmek için yada onları eleştirmek için hiç bir neden yoktur. Sonuçta ahlak veya etik diye bir şey yoksa ve anlamsızsa yaptığı çok normal bir davranıştır. Ayrıca pratik gerekçeler de onu eleştirmek ve ona (ahlaki) sınırlar çizmek için de yeterli değildir. (Örneğin yarar zarar gibi)