7 yaşına yeni basmış ve okumayı yeni öğrenecek bir çocuğa evrimi ve bilimi nasıl anlatırız kitap, yazar, içerik her türlü şekilde doğru yöntemler nelerdir?
Evrimi hikaye şeklinde, sade ve somut anlatmakta fayda var. Her dönem (yumuşakçalar, balıklar, sürüngenler...) ayrı bir hikaye olabilir. Hikayeyi "filler çok yiyecek bulmuşlar, büyümüşler; ayılar kutuplara gitmişler, beyazlaşmışlar; kurtların arasından uysal olanlarını seçmişiz, köpekler ortaya çıkmış" şeklinde somutlaştırmak mümkün. Dinozor meraklısı ise daha da iyi. Dinozorlar da başka türlerin arasında ufak bir gruptan türediler, onlar gidince memeliler aynı şekilde gelişti vs.
Bir yandan da mitolojiyle karşılaşmalarına hazırlık olarak, gene masalları ve diğer hikayeleri kullanabilirsiniz. Çok katı olmamak lazım o konuda; çocuklar fanatizme de meyilli olabiliyor, çünkü bildikleriyle kimliklerini ayırmakta, özellikle akranlarla çatıştıklarında, zorlanıyorlar. Aynı gerçekliğe birkaç farklı açıdan bakılabileceğini farkında olmadan öğreniyorlar. Sonuçta mitoloji ve din, sanat ve dilin gelişmesine çok katkı sağladı. Bunlara da duyarlı yetişmek, iletişim ve yaratıcılık konusunda önemli. Temel referans bilim olmaya devam eder.
İş Bankası Yayınları'ndan çıkan konuya yakın kitapları tavsiye edebilirim. Doğrudan evrimle ilgisi olması gerekmiyor. Hatta tersine, evrimle ilgili gelişimi (protoceratops'ların triceratops'a ve başka türlere dönüşmesi vb.) kitapları incelerken kendiniz kurabilirsiniz. Yakın coğrafyada yaşayanların akrabalığı (leopar-kaplan, aslan-jaguar, zebra-eşek vb.) ve türlerin yayılması da ilginç birer hikaye olabiliyor.
Evrim konusu çok uzun süreleri anlamayı gerektiriyor. Sadece çocuklar değil yetişkinler de uzun süreleri anlamakta zorlanıyor. 1 milyon yıl dediğimiz zaman neyi kastediyoruz kestirmek güç. (Aynı durum uzunluk için de geçerli.) Evrimin zamanla ilişkisini kavramını önemli olduğunu düşünüyorum. Tabi burada üstünde durduğum yeni bir türün ortaya çıkışı gibi çok uzun süre isteyen durumlar için geçerli. Yoksa 10-15 nesil içinde istediğimiz özellikte tavuğu seçerek atalarına göre daha tombul, daha çok yumurtlayan vb özelliklerin evrimleşmesini kastetmiyorum.
Çok uzun sürelerde nasıl farketmeden muazzam değişimler olabileceği konusunu kanyonların oluşumunu duyduğumda çok daha kolay somutlaştırmıştım. Kendi oğluma da zamanla nasıl muhteşem değişimler olabileceğini o örnekle anlatmıştım. 1mm belki çok küçük bir uzunluk ama her yıl birbirinden 1mm ayrılan bir toprak parçası 1000 yıl sonra 1000 mm( 10m) 100bin yıl sonra 1000 m (1 km) ve 1 milyon yıl sonra 10 km birbirinden ayrılacaktır. 1 milyon yıl önce aynı ataya sahip olan iki canlı birbirlerinden aynen iki toprağım 10 km uzaklaşması gibi uzaklaşacaktır.
Evrimin zamana dayalı olan kısmı ile günlük hayatımızda bizi etkileyen kısmını ayrı ayrı ele almak lazım. Antibiyotikler ve direnç kazanan bakteriler örneği çok kısa süreli değişimlere örnek olarak söylenebilir. Ama Şempanze kuzenlerimizle ortak bir ataya sahip olduğumuz durumu benim yukarıda verdiğim örnekle açıklanabilir.
Güzel bir örnek de bir kurt resmi gösterip ardından 7-8 farklı cins köpek göstererek canlıların nasıl değiştiği anlatılabilir. Kendi ihtiyaçlarımıza göre seçerek kurt hayvanını hem labradora hem de Chihuahua'ya dönüştürmüş durumdayız.
