Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat
Tüm Reklamları Kapat

Sinek Mantarı (Amanita muscaria)

Sinek Mantarı (Amanita muscaria) Wikimedia
Elīna Arāja
8 dakika
12,678
Tüm Reklamları Kapat
Sinek Mantarı
  • Bilimsel Adı Amanita muscariaAlternatif: A. muscaria var. alba, A. muscaria subsp. flavivolvata Singer, A. muscaria var. inzengae Neville & Poumarat
  • Halk Arasındaki Türkçe Adı Sinek Mantarı
  • Halk Arasındaki İngilizce Adı Fly agaricAlternatif: Fly amanita
Taksonomi
  • Bu içerik, Evrim Ağacı'nın tür gözlemleri ve türlere dair bilgileri barındıran Yaşam Ağacı projesinin bir parçası olarak hazırlanmıştır.
  • Gözlem Ekle

Yaygın olarak sinek mantarı (İng: "fly agaric" veya "fly amanita") olarak bilinen Amanita muscaria, Amanita cinsi içindeki bazitli/topuzlu mantarlardan biridir. Türe "sinek mantarı" denmesinin nedeni, 13. yüzyılda süt içine katılarak sinekleri öldürmekte kullanılmış olmasıdır.

A. muscaria türünün şapka çapı 25-30 santimetreye kadar büyüyebilir. Belki de yeryüzündeki en meşhur mantar türü olan Amanita cinsinin çok sayıda türü ve varyetesi vardır. İçerisinde yenebilen türler bulunmasına karşın Amanita muscaria oldukça zehirli ve psikoaktif bir mantardır. Mantarın bünyesinde çeşitli mikotoksik maddeler bulunmakla birlikte, bunlardan en çok çalışılanları ibotenik asit ve müskimoldür.

A. muscaria diğer şapkalı mantarlardan daha kolay ayırt edilir ve çoğu kişi aslında bu mantarı hayatlarının bir evresinde mutlaka görmüşlerdir. A. muscaria türüne çocuk masallarında, Şirinler gibi çeşitli çizgi filmlerde, birçok sinema yapıtında ve hatta Mario gibi video oyunlarında da yer verilmiştir.

Bu mantarın en ayırt edici özellikleri şapka yapısının kırmızı renkli olması (beta-ksantin ve muscapurpurin türe kırmızı rengi veren pigmentlerdendir) ve bu kırmızı şapka yapısının üzerinde düzensiz/asimetrik dağılmış beyaz "lekeler" bulunmasıdır. Bu beyaz lekeler şapka yapısının oluşmaya başladığı sap bölgesinden orijinlenmektedir.

Tüm Reklamları Kapat

Şapka yapısı ilk başta pigmentsiz ve düz olarak yumurta biçimindeki bir kapsülden (volva) çıkar. Bu kapsülün dış kısmı yırtılarak ilerleyen safhalarda kırmızı şapkayı oluşturur. İşte bu kapsül zarının kalıntıları şapka üstündeki beyaz noktaları meydana getirir. Bu gelişime "hemiangiokarpik gelişim" adı verilir ve çoğu basidiomisetik şapkalı mantarlar bu gelişim tipine sahiptirler. Amanita genusu diğer şapkalı mantarlarda olduğu gibi hem eşeyli hem de eşeysiz yolla üreyebilmektedir.

Bir A. muscaria, aslında tipik bir şapkalı mantar anatomisini basitçe kavramak açısından güzel bir örnektir. Mantarın anatomisi boydan baz alınarak en altından en üstüne kadar ki anatomik yapıları sıralanacak olursa; miselyum ve hifler, volva kalıntısı, annulus (yüzük), sap, şapka yapısını oluşturan uzunlamasına giller ve son olarak tepede bulunan volva kalıntılarından meydana gelmişlerdir. Giller burada mantarın yeni jenerasyonu oluşturması açısından kritik öneme sahip bir anatomik yapıdır. Burada şapkanın altında basidiosporlar oluşturulur ve çevresel etmenlere ek olarak şapka yaşlanıp ölene kadar bu sporları çevreye yayar.

A.muscaria’daki diğer anatomik yapılar ise farklı taksonlarda benzerlikler göstermektedir. Fakat mantar üzerindeki volva kalıntıları çevresel sebeplerden dolayı dökülürse veyahut mikroorganizmalar tarafından tüketilirse A.caesarea’ya ile oldukça benzer görünür. Bundan dolayı bilinçsiz tüketiciler ve deneyimsiz mantar avcıları sezonsal olarak bu mantarları karıştırabilmekte ve tüketerek zehirlenebilmektedirler. Unutulmamalıdır ki doğadaki mantarların toplanması ve tüketilmesi deneyimli mantar avcıları ve uzman mikologlar tarafından mutlaka teftiş edilmelidir.

Ayrıca A.muscaria türleri diğer pek çok mantarda da olduğu gibi ağaçlarla kurdukları mikorizal ağ sistemi gibi birlikte evrim ilişkileriyle de ekosistemde önemli bir rol oynarlar. Özellikle A.muscaria ağaçlarla ve diğer çok yıllık bitkilerle birlikte ektomikorizal bağlar kurarak çevrede bulunan diğer bitkiler ile biyokimyasal iletişimi sağlayabilir. Bu mikorizal bağlantıya sahip olan bitkiler diğerlerine göre çeşitli avantajlara sahiptirler. Kabaca bitki kökleri fungus hifleri tarafından sarmalanırlar ve bu sayede su tutma kapasitelerinde artışa, topraktaki fiziksel, kimyasal ve biyolojik zararlı etmenlere karşı korumada iş birliği yaparlar.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Amanita muscaria’nın Avrasya'dan orijinlendiği ve tüm dünyaya buradan yayıldığı düşünülmektedir. Türe ait herhangi bir fosil kayıt bulunmamaktadır.

Yapılan çalışmalar, Amanita evriminin organik malzemeyi parçalayan türlerden uzak durup, ağaçlar ve kökleriyle simbiyotik bir ilişki içinde olan türlere yanaşacak biçimde olmuştur. Ağaçlarla olan bu simbiyotik ilişkisi, evrimsel bir maliyetle gelmiştir: Amanita cinsi, selülozu parçalayabilmesini sağlayan genleri yitirmiştir.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

A. muscaria kozmopolit bir dağılım göstererek tüm dünyada varlığını sürdürmektedir. Özellikle iğne yapraklı ile yaprak döken ağaçların oluşturduğu ormanlar, ılıman ve yağışlı ormanlar ve kuzey ormanlarında bulunma sıklıkları yüksektir. Bu mantarlar sadece belli rakım seviyelerinde değil çeşitli yüksekliklerde bulunan orman biyomlarında ve hatta bahçelerde bile bulunurlar. Ülkemizde Belgrad ormanında, Kaz Dağları eteklerinde ve Karadeniz ormanlarında Amanita muscaria ve alt türlerine rastlamak muhtemeldir. A. muscaria türünün doğal avcıları arasında sincaplar, sümüklü böcekler ve mantar sivri sinekleri (Sciaridae familyasına ait bireyler) yer alır.

Amanita muscaria’nın alt türlerinden birisi olan Amanita muscaria var. guessowii (Amerikan Sinek Mantarı) sarımsı turuncu renkli bir şapkaya sahiptir.
Amanita muscaria’nın alt türlerinden birisi olan Amanita muscaria var. guessowii (Amerikan Sinek Mantarı) sarımsı turuncu renkli bir şapkaya sahiptir.
Walt Sturgeon

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Amanita genusuna ait 1000'i aşkın tür bilinmektedir. Bu türler arasında literatürde insan kaynaklı orman tahribatlarından dolayı belli bölgelerde birey sayısı azalırken, genele bakıldığında soyu tükenme tehlikesi altında olan bir tür henüz bildirilmemiştir.

Tüm Reklamları Kapat

Davranış ve Üreme

A. muscaria için bahsedilebilecek önemli davranışlar arasında ektomikorizal ilişki ön plandadır. Mikorizal bağlantılar sayesinde toprak ekosisteminde bulunan ve kilometrelerce ağ hattı boyunca farklı istasyonlara- yani canlılara -çeşitli biyoaktif moleküller, besin, su, mineral ve daha fazlasını iletebilir veyahut bünyesine alabilirler.

Bu funguslar için bir diğer enteresan özellik de Fairy Ring (Tür: "Peri Çemberi") adı verilen ve mantarların merkezi boş bırakacak şekilde çoğunlukla kusursuz bir çember oluşturarak olgun mantarları vermesi olayıdır. Peri Çemberi oluşumunun aslında çok basit bir mekanizması vardır. Bu mekanizmayı anlayabilmek için bir hifin nasıl büyüdüğünü ve yaşlı ile genç kısımlarının nasıl dağıldığını anlamak yeterlidir.

Amanita muscaria türüne ait bir Peri Çemberi dizilişi.
Amanita muscaria türüne ait bir Peri Çemberi dizilişi.
Robin Zeno

Fungi hifleri, daima dairesel olarak büyür. Hifin merkezi kısmı daima yaşlı hiflerden oluşur ve dairenin etrafındaki yani merkeze uzak olan genç hifler her zaman "meyve" vermeye daha müsaittirler. Bu yüzden bir spor çimlenmeye başladığı andan itibaren oluşturduğu hif yaşlandıkça yeni gelişen genç hifler dairesel olarak uzamaya başlar. Aslında hifal büyüme için en güzel örneği günlük hayatımızdan küflerde görebiliriz. Bir ekmek üzerinde ya da peynir üzerinde büyüyen bir küfün daima yuvarlak/dairesel olarak büyüdüğünü görmüşüzdür. İşte bunlar da yine şapkalı mantarlarda olduğu gibi hiflerin nasıl büyüdüğüne bir örnektir. Bu sebeple merkezden uzak olan genç hifler şapkalı mantarları oluşturacağından halk tarafından peri halkası ya da peri yüzüğü olarak bilinen oluşumun meydana gelmesi çok da şaşırtıcı değildir.

Amanita muscaria'nın oluşturduğu bir fairy ring yapısı.
Amanita muscaria'nın oluşturduğu bir fairy ring yapısı.
Martin Lebar

Diyet ve Metabolizma

Amanita genusundaki bireyler heterotrofik olup özelde ise saprofitik canlılardır. Beslenme ortamda bulunan makromoleküllerin ekstraselüller enzimler sayesinde parçalanarak hiflerle hücre içine alınması sayesinde gerçekleştirilir. Ekstrasellüler enzimler ortamdaki organik maddeyi parçalayarak monomerleri ve hücre içine alınabilecek çeşitli besin maddelerini meydana getirir. Bu esnada fungus çürütme işlemi gerçekleştirerek madde döngüsüne de katkı sağlamış olur. Şapkada bulunan pigmentler sayesinde maruz kalınacak potansiyel zararlı ışınlara karşı bariyer oluşturulur. Ayrıca pigmentasyon bazı canlıları kendine çekerek sporların yayılmasını ve av-avcı ilişkilerini de etkilemektedir. Üstelik son yıllarda yapılan çalışmalar Amanita muscaria ve diğer Amanita türlerinin toprakta bulunan jeojenik ağır metalleri depolayabildiği de ortaya konmuştur.

Tüm Reklamları Kapat

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Amanita muscaria sitotoksik etki göstermesinin yanında İbotenik asit ve muscimol toksinleri sayesinde halüsinojenik bir mantardır ve bu özelliğinden dolayı insanlar tarafından farklı amaçlarla kullanılmaktadır. Tüketildiği takdirde psikoaktif semptomları 1 saat içerisinde göstermeye başlarken toksik etkiler 24 saat sonra kendisini çeşitli şiddetli akut semptomlarla gösterir.

Barındırdığı şapkalı mantar toksinlerinden dolayı Pantherina Sendromu adı verilen Mycetismus (şapkalı mantar toksininden dolayı zehirlenme) olgusuna yol açar. Bu sendromun ilk akut belirtisi kusma, baş dönmesi ve afazi benzeri olgulardır. Daha sonra mantarı tüketen kişi sanrılar görmeye başlar ve bilişsel fonksiyonların kontrolü toksinlerin merkezi sinir sistemini etkilemesiyle zorlaşır. En son aşamada kişi "aşırı doz" almamışsa ve toksinler kişiyi öldürmediyse delirium meydana gelir.

Psikoaktif olması ve öldürücülüğünün diğer şapkalı mantar toksinlerine nazaran daha düşük seyretmesi sebebiyle tarih boyunca çeşitli medeniyetler A.muscaria’yı sinek öldürücü, uyuşturucu, cesaretlendirici ve dini ayin ve ritüellerde bir araç olarak kullanmışlardır. Fungusun bünyesinde bulunan bu psikoaktif maddeler genelde halüsinasyon görme, hipersensitivite ve sinestezik etkiler, ani duygu durum değişimleri, algısal bozukluklar vd. yol açarlar. Bu yüzden de bu tarz mantarlara halk arasında "Magic Mushroom" yani Sihirli Mantar da denmektedir. Bu tarz biyoaktif maddeler çeşitli antidepresan, odak düzenleyiciler vb. psikolojik rahatsızlıklarda kullanılan ilaçların üretimi ve ham madde potansiyellerinin bulunması bakımından umut vaat etmektedir.

Ancak unutulmamalıdır ki psikoaktif madde içeren mantarların üretilmesi ve alım-satımı ülkemiz sınırları dahil olmak üzere birçok ülkede de yasal değildir. Daha önce bahsettiğimiz peri halkası oluşumu birçok toplumda uğursuzluk sembolü olarak anılmakta ve halkanın içine giren kişi başka bir boyuttan gelen canavarlar ve kötü niyetli yaratıkların etkisi altında kalıp çemberden bir daha hiç çıkamayacağı gibi folklorik hikayelerin konusu da olmuştur.

Etimoloji

Amanita genus adı Latince’de Amanitai (detaysız mantar) olarak Türkçeye geçmişken, musca ise sinek anlamına gelmektedir. Halk arasında "Fly Agaric" yani "Sinek mantarı" olarak anılmaktadır. Bunun da sebebi uzun yıllardır bu mantarın sinek öldürücü olarak sütlere katılması ve içeriğindeki şapkalı mantar toksinleriyle sineklerin boğulmasından kaynaklanmaktadır.

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
44
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Muhteşem! 10
  • Merak Uyandırıcı! 7
  • Tebrikler! 5
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 4
  • İnanılmaz 3
  • Bilim Budur! 2
  • Umut Verici! 1
  • Güldürdü 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
  • Korkutucu! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  • Florian Stintzing, et al. (2007). Pigments Of Fly Agaric (Amanita Muscaria). PubMed. doi: 10.1515/znc-2007-11-1201. | Arşiv Bağlantısı
  • József Geml, et al. (2005). Beringian Origins And Cryptic Speciation Events In The Fly Agaric (Amanita Muscaria). Molecular Ecology. doi: 10.1111/j.1365-294X.2005.02799.x. | Arşiv Bağlantısı
  • Andreja Vendramin, et al. (2014). Amanita Muscaria And Amanita Pantherina Poisoning: Two Syndromes. Elsevier. doi: 10.1016/j.toxicon.2014.08.067. | Arşiv Bağlantısı
  • Tamas R. Peredy, et al. (2014). Mushrooms, Ibotenic Acid.. ISBN: 978-0-12-386455-0. Yayınevi: Elsevier.
  • Jerzy Falandysz, et al. (2018). Bio-Concentration Potential And Associations Of Heavy Metals In Amanita Muscaria (L.) Lam. From Northern Regions Of Poland. Springer. doi: 10.1007/s11356-018-2603-0. | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 28/03/2024 15:04:51 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/12172

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Tüm Reklamları Kapat
Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Hızlı
Gezegen
Egzersiz
Yangın
Kuantum Fiziği
Diyet
Mavi
Antibiyotik
Balina
Evrim Tarihi
Genetik Değişim
İngiltere
Şiddet
Tür
Türlerin Kökeni
Hayatta Kalma
Gebelik
Doğal
Biyocoğrafya
Radyoaktif
Oyun
Astrofizik
Buz
İyi
Damar
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Gündem
Kafana takılan neler var?
Bağlantı
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Bu platformda cevap veya yorum sistemi bulunmamaktadır. Dolayısıyla aklınızdan geçenlerin, tespit edilebilir kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Ekle
Soru Sor
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
E. Çam, et al. Sinek Mantarı (Amanita muscaria). (8 Ağustos 2022). Alındığı Tarih: 28 Mart 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/12172
Çam, E., Bakırcı, Ç. M. (2022, August 08). Sinek Mantarı (Amanita muscaria). Evrim Ağacı. Retrieved March 28, 2024. from https://evrimagaci.org/s/12172
E. Çam, et al. “Sinek Mantarı (Amanita muscaria).” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 08 Aug. 2022, https://evrimagaci.org/s/12172.
Çam, Enis. Bakırcı, Çağrı Mert. “Sinek Mantarı (Amanita muscaria).” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, August 08, 2022. https://evrimagaci.org/s/12172.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close