Kuyruksuz Maymunlar (Hominoidea)

Tanım ve Genel Bilgiler

Orta ve büyük boyutlu maymunlardır. Skapula kemiklerinin ve omuz eklemlerinin özelleşmiş hareketleri ile karakterizedirler. Bu sayede ağaçsıl lokomosyon tipi olan brakiasyon (kol sallama) işleminde uzmanlaşmışlardır. Ağaçların üzerinde daldan dala ellerini uzatarak ilerleyebilirler. Çoğunun kol/vücut oranları diğer maymunlardan fazladır. İnsan dışında hepsi yoğun koyu renkli kürklere sahiptir. Omur hareketleri kısıtlıdır. Göğüs kafesleri geniş ve ortadan basıktır.

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Yaklaşık 20.4 milyon yıl önce gibonların (Hylobatidae sp.) diğer kuyruksuz maymunlardan ayrıldığı taksondur. Fosil kayıtlarına göre 25 milyon yıl önce Oligosen-Miyosen sınırında Eski Dünya maymunları ayrılır. Ardından 18-20 milyon yıl önce gibonlar ayrılır. Daha sonra hominidlerden orangutan (Pongo) yaklaşık 14 milyon yıl önce ayrılır. Sonra goriller 7 milyon yıl önce, 3-5 milyon yıl önce de Homo ve Pan cinsleri ayrılır. Yani modern insan ve şempanze.

135 tür gibonu barındıran Gibongiller (Hylobatidae: "küçük insansı maymunlar" veya "düşük insaymunlar") ailesini ve 4 tür yüksek maymunu barındıran İnsangiller (Hominidae: büyük insansı maymunlar) familyasını kapsar. Bu İnsangiller ise şempanzeleri, gorilleri, insanları ve orangutanları barındırmaktadır. Goriller ve insanlar hariç tüm gerçek insaymunlar ağaçlara tırmanmakta ustadırlar. Hemen hemen hepsi hem etçil hem otçuldur (omnivor). İnsan türü Dünya'nın her yerine yayılmış olsa da, geri kalan İnsaymunların çoğu Afrika ve Asya'da yaşamaktadır. İnsanlar dışındaki insaymunların çoğu yok olma tehlikesi altındadırlar veya seyrek bulunurlar.

İçerisinde Homo sapiens'i de barındıran kuyruksuz simiyenler, Eski Dünya maymunları olarak bilinen Cercopithecidae ailesinin kardeş taksonudur. Hominoidea üst ailesi içerisinde gibonları ve siyamangları barındıran Hylobatidae ailesi ile şempanze ve insan gibi kuyruksuz simiyenleri barındıran İnsangiller (Hominidae) ailesi vardır. Hylobatidae ailesi ağaçsıl canlılardır. Ağaçtan indiklerinde ise yerde iki ayak üzerinde (bipedal) hareket ederler.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Afrika ve Güneydoğu Asya'da yaşayan kuyruksuz maymunlardır.

Popülasyon ve Koruma Statüsü

İnsan türü diğer türlerden binlerce kat daha fazla sahiptir. Hominoidea ailesi içerisindeki en kalabalık tür Homo sapiens'tir. Diğer çoğu türün nesli tükenmeye yakındır. Hatta öyle ki çoğu IUCN Kırmızı Liste içerisinde Endangered (EN) yani Tehlikede olarak sınıflandırılır. Bu nedenle neslinin doğada tükenme riskinin çok yüksek olduğu kabul edilir. Afrika'daki kuyruksuz maymunların en büyük tehlikesi şu an Ebola virüsüdür. Öyle ki 1990'dan beri şempanze ve goril nüfusunun 3'te 1'ininin ölümünden sorumludur.

Davranış ve Etoloji

Goriller ve insanlar dışındaki hominoidler, çevik tırmanıcılardır. Kuvvetli sosyal ilişkiler ve kültürel özellikler barındırırlar. Alet kullanabilirler ve tür içerisinde çeşitli inançlara sahip olabilirler. Kognitif fonksiyonları gezegendeki en gelişmiş tür denilebilir. Zeka terimini tam olarak açıklayamadığımız için bilişsel fonksiyon kullanmayı tercih ediyoruz. Öyle ki modern insan (Homo sapiens) bu makaleyi yazmasından da anlaşılacağı gibi gezegeni ele geçirmiş durumda.

Diyet ve Metabolizma

Hepçil diyete sahiptirler. Ağırlıklı olarak otçul beslenirler; ancak gerektiğinde etçil beslenebilirler. İnsan (Homo sapiens) türü, gezegenin her tarafına yayılarak geliştirdiği sosyokültürel yapı ve teknoloji sayesinde diyeti farklılık gösterir.

Etimoloji

İngilizce "ape" diye bilinen tanım, taksonomide Hominoidea üst ailesine denk gelir ve Türkçe karşılığı kuyruksuz maymunlardır. Türkçe insaymunlar veya insansılar olarak da çevrilebilir.