Kapalı Tohumlu Bitkiler (Angiospermae)

Kapalı tohumlu bitkiler, yani Anjiyospermler (veya bilimsel adıyla Angiospermae), yeryüzünde bulunan bitkilerin en çeşitli grubudur. Günümüzde 64 takım, 416 familya ve 290,000’in üzerinde kapalı tohumlu bitki bulunmaktadır ve bunlar, karasal bitkilerin (embriyofit) %90'ını oluşturmaktadır. Çiçekli bitkiler olarak da anılan kapalı tohumlular, dünyanın en gelişmiş ve en büyük bitki topluluğudur. Otlar, çalılar, ağaçlar, asmalar ve sukulentler gibi çok çeşitli formlarda bulunabilen kapalı tohumlu bitkiler tek yıllık ya da çok yıllık olabilirler. Pek çok farklı ortamda yaşayabilen kapalı tohumlu bitkiler ormanlar, çayırlar ve çöllerin yanı sıra sulak alanlar ve deniz habitatlarında bulunurlar.^[1]

Kapalı tohumlu bitkiler sınıfına, dünyanın en uzun, en yaşlı ve en büyük bitkileri de dahildir. Örneğin Tazmanya'da bulunan bir üvez ağacı (Eucalyptus regnans) olan Centurion, 100 metre uzunluğuyla yaşayan en uzun ikinci ağaçtır.^[2]

Birleşik Devletler'in Utah eyaletinde bulunan bir titrek kavak (Populus tremulodies) kolonisi olan ve 40 hektarlık bir alanda 14,000 yıldır büyümekte olduğu düşünülen Pando, kapalı tohumlu bitkilere bir başka örnektir ve yeryüzünde yaşayan en büyük organizmalardan biridir.^[3]

Kapalı tohumlu bitkiler skalasının diğer ucunda, yalnızca bir sezon yaşayan yıllık küçük bitkiler bulunur. Örneğin su unu (Wolffia), 2 milimetre uzunluğuyla dünyanın en küçük kapalı tohumlu bitkisidir.

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Kretase öncesi dönemine ait kapalı tohum bitki fosillerine dair bazı raporlar olsa da, kesinleşmiş Anjiyosperm fosil kayıtları erken Kretase dönemine aittir. Hangi açık tohumlu (gymnosperm) grubunun Anjispermlerin doğuşunu sağladığına dair ortak bir kanı yoktur. Anjiyospermler, Kretase döneminde yoğun olarak çeşitlenmiştir ve günümüzün modern çiçekli bitkiler aileleriyle ilişkileri kesin gözüken bitkilere ait fosil kayıtları Geç Kretase dönemine işaret etmektedir. Senozoyik Çağ'a gelindiğinde pek çok modern türe ait fosil kalıntılarına rastlanmaktadır. Son 66 milyon yılda, kıtaların hareketleri ve çevresel değişiklikler, bugünkü Anjiospermlerin coğrafi dağılımını ve çeşitliliğini şekillendirmiştir.^[4]

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Yeryüzünün en gelişmiş ve en yaygın bitki topluluğu olan kapalı tohumlu bitkiler; ormanlar, çayırlar ve çöllerin yanı sıra sulak alanlar ve deniz habitatlarında bulunurlar.

Popülasyon ve Koruma Statüsü

Kapalı tohumlu bitiklerin en çok tür sayısı bulunan familyaları şöyle sıralanabilir:

• Orchidaceae (Orkidegiller): yaklaşık 25.000 tür
• Asteraceae ya da Compositae (Papatyagiller): yaklaşık 20.000 tür
• Fabaceae ya da Leguminosae (Baklagiller): 17.000 tür
• Rubiaceae (Kökboyasıgiller): yaklaşık 13.000 tür
• Poaceae ya da Gramineae (Buğdaygiller): yaklaşık 9,000 tür
• Euphorbiaceae (Sütleğengiller): yaklaşık 5,000 tür
• Malvaceae (Ebegümecigiller): yaklaşık 4,000 tür
• Cyperaceae (Papirüsgiller): yaklaşık 4,000 tür
• Araceae (Yılanyastığıgiller): yaklaşık 3700 tür

Davranış ve Üreme

Kapalı tohumlu bitkiler; kendilerini savunma, destekleme, besin üretme ve zorlayıcı ortamlara adapte olmak üzere farklı modifikasyonlar ve adaptasyonlar gösterirler. Bazıları diken ve iğnelerle donanmıştır, bazılarılarının tırmanmak için geliştirdiği asma filizleri bulunur. Venüs kapanı gibi bazı kapalı tohumlu bitkiler etoburdur; avlarını yakalamak üzere yapışkan ya da hemen kapanan yüzeyler geliştirmiştir. Kimi kapalı tohumlu bitkilerse parazitlerdir ve besinlerini konak bitkilerden alırlar.

Kapalı tohumlu bitkilerin üreme yapıları ve yaşam döngüleri onları diğer bitki gruplarından kolayca ayırır. Bu gruptaki bitkilerin üreme yapısı çiçektir. Bir çiçek, genellikle bir çeşit strobilus ya da bir koni olarak görülürken, kapalı tohum bitkilerin çiçeklerin diğer bitki gruplarındaki konilerden çok bariz farkları vardır. Genellikle renkli petalleri bulunur. Polen üreten yapıları oldukça modifiye edilmiştir ve "staden" olarak adlandırılır. Üreme için çiçekleri kullanması kapalı tohumlu bitkileri üreme açısından daha başarılı bir hale getirmiştir; renkli ve parlak çiçekleri ve şekerli nektarlarıyla böcekleri ve diğer hayvanları çekerek çiçeklerinin tozlaşmasını sağlarlar.

Kapalı tohumlu bitkilerin en ayırt edici özellikleri tohum taslaklarının kapalı bir odacık içerisinde gelişiyor olmasıdır. Bu tür bitkilerde döllenme öncesi tozlaşma meydana gelir. Tohum taslağı gelişerek tohumu oluşturur; yumurtalık olgunlaştığında, içi tohumlarla dolu bir meyveye dönüşür. Çiçeklerinde olduğu gibi, kapar tohumlu bitkilerin meyvelerinin de hayvanları çekmek için geliştirdiğini söyleyebiliriz. Hayvanlar tarafından yenen meyvelerin içerisindeki tohumlar hayvanların sindirim sistemlerinden geçer ve bitkiden uzağa taşınarak bitkinin uzak ve geniş alanlara yayılmasını sağlar.

Yeryüzünün en gelişmiş ve en baskın bitkileri olan kapalı tohumlu bitkiler açık tohumlu bitkilerden ayıran özellikler şu şekildedir:

• Tohum taslakları tek veya çok sayıda meyve yaprağıyla çevrili bir odacık içindedir.
• Sekonder odunlarında trakeidlerle birlikte trakeler de bulunur.
• Çiçekler genellikle hermafrodit olup hem erkek hem dişi organ aynı çiçek üzerinde bulunur.
• Çiçek örtü yaprakları (periant), çanak yaprak (sepal) ve taç yaprak (petal) şeklinde farklılaşmıştır.
• Dişi organda (pistil), ovaryum (yumurtalık), stigma ve stilus gibi farklılaşmış kısımlar bulunur.^[5]

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Kapalı tohumlu bitkiler, temel ve kullanışlı ürünler sağladığından insanlar için son derecede önemlidir. Günümüzde bu bitkilerin kültürü yapılmaktadır ve ekonomik değerleri oldukça yüksektir. Temel besin maddeleri olan tahıllar, sebze ve meyveler; vazgeçilmez ürünler olan kahve, şeker ve kakao, kumaş üretiminde kullanılan keten, pamuk ve kenevir; tarçın, muskat, kekik ve biberiye gibi baharat ve otlar, yağ yapımında kullanılan zeytin; doğal kauçuklar ve ahşaplar kapalı tohumlu bitkilerden sağlanmaktadır.

Etimoloji

Anjiyosperm kelimesi, "bir kılıf içinde tohum üreten bir bitki" anlamına gelir. Etimolojik olarak Anjiyosperm, Yunanca "kılıf" veya "örtmek" anlamına gelen angeion ve "tohum" anlamına gelen sperma kelimelerinin bir araya gelmesinden oluşur.