Postmodernizm, Belki Özünde Bilim Karşıtı Olmasa da, Buna Tehlikeli Düzeyde Yaklaşıyor!

Postmodernizm genellikle gerçeği, batıyı, filmleri ve değer verdiğimiz her şeyi yok etmek için ortaya çıkan entelektüel bir öcü olarak sunulur. Gerçekte, yaklaşık 50 yıl önce birkaç Fransız düşünürün çalışmalarından kaynaklanan bir sistemdir. Birkaç fikre dayanır, ancak genel olarak kapsayıcı anlatıların veya dünyanın evrenselleştirilmiş yorumlarının reddi olduğu söylenir. Bu, postmodernizmin değer verdiğimiz her şeyin "karşıtı" olduğu iddialarına yol açtı.

Özellikle postmodernizmin bilim karşıtı olduğu iddiası yaygın bir iddiadır. 1990'larda bilimsel realistler ile postmodernist düşünürler arasındaki bilim savaşları sırasında, bilimin gerçekte ne olduğu ve bulgularının ne anlama geldiğine dair tartışmalar, fikri popüler bilince getirdi. Daha yakın zamanlarda Jordan Peterson'ın derslerinin temelini oluşturdu. Bu tartışmalar büyük ölçüde ortadan kalkmış ve fizik dalında hiç kimse bunun sonucunda retoriğini değiştirmemiş olsa da postmodernizmin anti-bilimsel olduğu düşüncesi kalmıştır.

Ama Özünde Öyle mi?

Genel anlamda postmodernizm, anti-bilimsel değildir. Hiçbir postmodernist, akıllı telefonunuzun çalışmaması gerektiğini veya yalnızca belirli bir sosyal yapının içinde çalışacağını söylemiyor. Bilimin bir şamata ya da temelde kötü olduğunu düşünmüyorlar. Pek çok postmodernistin iddia ettiği şey, nesnellik, gerçeğe mutlak erişim veya kapsayıcı anlatıların iddialarına şüpheyle yaklaşmamız gerektiğidir. Tarafsız bir şekilde nesnel gerçekleri bulmaya çalışan bilim, belki de ne yaptığını ve nasıl yaptığını sorgulayan postmodern bir eleştirinin hedefi olmaya mahkumdur. Makullükten absürtlüğe göre değişen bu eleştiriler, insanları postmodernizme "bilim karşıtı" demeye iten nedendir.

Pek çok postmodernistin bilim felsefesi üzerine çoğu insandan farklı fikirleri vardır. Bazı postmodernistler, Thomas Kuhn'un ve onun "paradigma değişimleri" hakkındaki fikirlerinin bilimsel düşüncede büyük ilerlemelerin kaynağı olduğunu kabul ediyor. Verilere bakmanın bir yolunu içeren bu değişimler, diğerlerine göre emsal teşkil eder, doğası gereği en azından kısmen sosyaldir. Bu, Kuhn'un reddettiği görecelik iddialarına ve postmodernistlerin bilimin bulgularını sosyal faktörlerin nasıl etkilediğini sorgulamasına yol açmıştır.

Bu düşünürlerden bazıları bilim sosyolojisini ve siyasetini içtenlikle keşfetmeye çalıştı. Diğerleri, bu olguların bilim insanlarının keşfettiği gerçekleri nasıl etkilediğini incelemeye de çalışmıştır. Bilimsel gerçeklere sosyal yapılar olarak bakma ya da bilimin sorunlarını bilim insanlarının içsel önyargıları üzerine suçlama girişimleri, çoğu zaman bu filozofların aradıklarını anlamadaki başarısızlığı ile birleşen sorunlarla karşılaştıklarından, bunu yaptıklarında sorun yaşamışlardır.

Postmodernizm, Bilim Karşıtlığına Tehlikeli Düzeyde Yaklaşıyor!

Postmodernizmi pratikte uygularsanız neler olur? Sonuçlar biraz karışık.

Bir yandan, bu eleştirilerden bazıları, akademi dünyasında iyi bir şekilde uygulanabilir ve sosyal bilimler veya edebiyat için yaptıkları kadar katı bilimler için de işe yarar. Örneğin, kadın sağlığı anlayışımızın, kadınları tıp alanının dışında tutma eğilimiyle engellendiğini belirtmek doğrudur. Güç yapılarının incelenen şeyi etkileyebileceği gerçeği, tarih tarafından gösterilen bir gerçektir. Bugün bile, fon sağlama ve yayın sağlama ihtiyacı, üzerinde çalışılan konuları etkiliyor. Yakın tarihli bir rapor, insan genomunun en çok analiz edilen bölümlerinin, finansmanı ve profesyonel başarıyı garanti etmeye çalışan bilim insanları tarafından ölümüne incelendiğini, diğer alanların ise tamamen göz ardı edildiğini gösterdi. Postmodernistlerin gözlemleri, neyin ne zaman çalışılacağına dair kararın hayal etmek istediğimiz kadar özel ilgi alanlarından bağımsız olmadığı yönündeki gözlemleri önemlidir.

Bununla birlikte, saçma hikayeler, aklı başında olanlardan çok daha fazladır. Postmodern düşünürler genellikle edebiyat, etik ve sosyoloji üzerine iyi işleyen eleştirileri, çılgın sonuçlarla katı bilimlere uygulamaya çalışırlar.

Fransız filozof Luce Irigaray, sıvı dinamiklerinin neden katı nesnelerin hareketi kadar iyi anlaşılmadığına dair tuhaf bir fikre sahip. Bu, Katherine Hales tarafından fikirlerinin bu çevirisinde açıklanmaktadır:

Katıların akışkanlar mekaniğine göre ayrıcalıklı olması ve aslında bilimin türbülanslı akışla hiçbir şekilde başa çıkamaması (Irigaray), akışkanlığın kadınlıkla olan ilişkisine atıfta bulunur. Erkeklerin çıkıntı yapan ve sertleşen seks organları varken, kadınların adet kanını sızdıran açıklıkları vardır…. Erkekler de zaman zaman aksa da ... cinselliklerinin bu yönü üzerinde durulmuyor. Sıvı akışındaki suç ortaklığı değil, erkek organın sertliğidir. Bu idealizasyonlar, akışkanları lamine düzlemler ve diğer modifiye edilmiş katı formlar olarak düşünen matematikte yeniden yazılmıştır. Tıpkı kadınların erkeklik teorileri ve erkek dili içinde silinmesi gibi, sadece erkek olmayanlar olarak var olduğu gibi, sıvılar da bilimden silinmiş, sadece katı olmayanlar olarak var olmuştur. Bu açıdan bakıldığında, bilimin başarılı bir türbülans modeline ulaşamamış olması şaşırtıcı değildir. Türbülanslı akış sorunu çözülemez çünkü sıvı (ve kadın) kavramları, zorunlu olarak eklemlenmemiş kalıntılar bırakacak şekilde formüle edilmiştir.

Bununla birlikte, fizikçi Alan Sokal ve Fransız filozof Jean Bricmont, Fashionable Nonsense adlı kitaplarında, bu dünya görüşünün gerçeklere dayalı olarak yanlış varsayımlara dayandığına dikkat çekiyor:

Irigaray'ın katı ve akışkanlar mekaniği hakkındaki iddiaları biraz yorum gerektiriyor. Her şeyden önce, katı mekanik de tam olmaktan uzaktır; kırıkların kantitatif tanımı gibi birçok çözülmemiş problemi vardır. İkinci olarak, denge halindeki veya laminer akıştaki sıvılar nispeten iyi anlaşılmıştır. Ayrıca, çok sayıda durumda akışkanların davranışını yöneten denklemleri -Navier-Stokes denklemleri- biliyoruz. Esas sorun, bu doğrusal olmayan kısmi diferansiyel denklemlerin özellikle türbülanslı akışlarda çözülmesinin çok zor olmasıdır.

Düşünbil

Bilimsel bir iddiaya postmodern bir eleştiri uygulamaya yönelik belki de en komik girişim, Fransız filozof Bruno Latour'un "Ramses II tüberkülozdan öldü." ifadesinin anakronistik olduğunu ve tüberküloz anlayışımızın zaman ile kısıtlı olduğunu iddia etmesiydi. Kralın mumyasının Paris'te incelenmesinden kısa bir süre sonra yayınlanan bir makalede şunları söyledi:

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

"Cesur bilim insanlarımızın" teşhisini itibari değerde kabul edelim ve Ramses'in tüberkülozdan öldüğünü kanıtlanmış bir gerçek olarak alalım. 1882'de keşfedilen bir basilden ve etiyolojisi modern haliyle 1819'dan kalma bir hastalıktan nasıl öldü? Anakronik değil mi? Tüberkülozun ve Koch'un basilinin II. Ramses'e atfedilmesi, ölümünün Marksist bir ayaklanma, makineli tüfek veya Wall Street kazasından kaynaklandığını teşhis etmişiz gibi aynı çapta bir anakronizm olarak bize çarpmalıdır.

Sokal ve Bricmont bunun neden saçma olduğunu bir kez daha açıklıyor:

(Latour), Koch'un önceden var olan bir basili keşfettiği şeklindeki sağduyu fikrini 'sadece sağduyu görüntüsüne sahip' olarak reddediyor. Elbette, makalenin geri kalanında Latour, bu radikal iddiaları haklı çıkarmak için hiçbir argüman sunmuyor ve sağduyu cevabına gerçek bir alternatif sunmuyor. Ramses'in ölümünün nedenini keşfetmek için Paris laboratuarlarında sofistike bir analize ihtiyaç duyulduğu aşikar gerçeğini vurguluyor. Ancak Latour, keşfettiğimiz hiçbir şeyin "keşfinden" önce var olduğuna dair gerçekten radikal iddiayı ileri sürmediği sürece -özellikle de, polis onu katil olarak 'keşfetmeden' önce bir suç işlemiş olması anlamında- basil hakkında neyin özel olduğunu açıklaması gerekiyor ve o bunu kesinlikle başaramadı.

Bu saçma ifadelerin hiçbiri, kötü niyetli olarak görülmemelidir. Bir alanda iyi işleyen bir fikrin, bazı fikirlerin sosyal yapılar olduğu veya bir alandaki çalışanların önyargılarının ondan çıkan şeyleri etkileyebileceği iddiasının, işe yaramadığı bir alana getirilmesinin sonucudur.

Postmodernistlerin çoğu önceki açıklamalarından geri adım attı. Bruno Latour, insanların bilime olan güvenini azalttığı için özür diledi ve onu geri kazanmaya yardımcı olmak için adımlar attı. Daha yakın bir zamanda Augsburg Üniversitesinde İngilizce Profesörü olan Douglas Green, "geçmişe bakıldığında, postmodernizmin anti-bilimsel damarının bir sinyal olduğunu" söyledi. Bazı dergiler hala saçma sapan şeyleri kabul edip basarken, bunu bilime karşı kin dolu bir hoşnutsuzluktan ziyade belirli fikirler üzerindeki temel bir anlaşmazlıktan bunu yapıyorlar.

Postmodernizm, insanların söylediği gibi canavar değil. Bununla birlikte, bilimsel iddiaları anlamlı bir şekilde analiz etmeye çalışmakta zorlanıyor. Bununla birlikte, modern bilimi eleştirmeye yönelik bu cansız girişimlerin, içsel bir bilimsel karşıtı önyargıyı ortaya çıkardığı fikri, büyük ölçüde abartılıyor.

Premodernizm ile Postmodernizmi Karıştırmak

Sıklıkla yapılan hatalardan birisi de premodernizm ile -yani modern öncesiyle- postmodernizmi -yani modernizm sonrasını- karıştırmaktır. Premodernizm geçmişe dönmeyi isterken postmodernistlerin böyle bir amacı yoktur. Premodernizm inkar ederken, postmodernizm, modernizm hakkında şüpheci ve eleştireldir. Onlar modernizmin disipline etme, baskı altına alma gibi yönlerini eleştirirken bir özgürleşme çabası içerisine girmişlerdir. Modern toplumların içerisinde bulunduğu güçleri ifşa ederek ortaya çıkarmaya çalışmışlardır.

Ayrıca postmodernistler siyasi alanda baskıcı unsurlara karşı olmuşlar ve bireyin gerek cinsel yönelim açısından gerekse özgür düşünce açısından bağımsız olmasını amaçlamışlardır. Tüm bunlarla birlikte postmodernist düşünürlerin tamamı ateist olsa da onlar daha çok nihilizmle ön plana çıkmıştır. Modern değerlere karşı kuşku duymaları radikal dincilik ile karıştırılmıştır. Her iki düşünce arasında bu anlamda büyük fark bulunmaktadır.

Sonuç

Öte yandan Noam Chomsky, "bilim, güç yapılarını yansıtan kurumsal faktörlerden etkilenir" veya "tarihteki birçok bilim insanı erkektir" gibi basmakalıp lafların (su götürmez gerçeklerin) keşfedilmesi için çok da parlak bir zekaya sahip olunması gerektiğine inanmıyor.

Foucault ile yaptığı meşhur tartışmadan yıllar sonra katıldığı bir söyleşide kendisine postmodernizmle ilgili bir soru sorulduğunda, esprili bir şekilde söylediği gibi:

Postmodernizmden söz etmeyeceğim. Bunu tartışmak benim kapasitemin ötesinde... Ahlaki relativizm en azından tutarsız olma niteliğine sahip; postmodernizmin bu niteliğe bile erişebildiğini sanmıyorum. Bu bana ünlü ve kimi zaman oldukça sert bir fizikçi olan Wolfgang Pauli'nin, kendisine saçma bir fikir sunulduğunda söylediği bir sözünü hatırlatıyor: "Bu iddian yanlış bile değil." Size o kadar söyleyeceğim.