Plutchik'in Duygu Çarkıfeleği: Duygularınızın Kökenlerini Daha Yakından Tanıyın!

İnsanlar, beyinleri bunu algılamaya yetecek kadar evrimleştiğinden beri duygularını anlamlandırmaya çalışmışlardır. Bu çabanın en sistematik sonuçlarından birisi, duyguların kategorize edilmesi, gruplara ayrılması ve bir bütün olarak değerlendirilmesi olmuştur.

Bugüne kadar William James, Paul Ekman, Richard ve Bernice Lazarus gibi birçok psikolog, duygularla ilgili çeşitli sistemler geliştirmişlerdir. Bu yazımızda ele alacağımız, Albert Einstein Tıp Koleji ve Güney Florida Üniversitesi'nden Robert Plutchik tarafından 1980 yılında geliştirilen Duygu Çarkıfeleği'dir.

Plutchik, duyguları 8 temel kategoriye ayırmıştır: sevinç, güven, korku, şaşkınlık, üzüntü, tiksinme, öfke ve beklenti. Daha sonra bu 8 temel duyguyu, 3'lü seviyelere ayırmıştır. Görseldeki çarkıfeleğin her bir yaprağında, her bir duygunun 3 ayrı seviyesini de görmeniz mümkündür. 

Her bir yaprağın en dış kısmı, bir duygunun en ılıman duygu seviyesine karşılık gelir. Örneğin sükunet, sevincin en ılıman halidir. Yaprağın ortasındaki duygular temel duygu seviyeleridir. Bunlardan 8 tane olduğunu az önce söylemiştik. En içteki kısım ise o temel duygunun en yoğun halidir. Örneğin coşkunluk, sevincin en yoğun halidir.

Yaprakların zıt konumları, duyguların zıtlığına işaret eder. Örneğin dikkat dağılması gibi ılıman bir duygunun zıttı, ilgi gibi bir diğer ılıman duygudur. Tabii ki bu zıtlıklar mutlak değildir ve her zaman ilk etapta makul gelmeyebilir; ancak o duyguyla ilişkili diğer deneyimler çerçevesinde düşünüldüğünde neden bu şekilde konumlandırıldığı daha net bir şekilde anlaşılabilir.

Duyguların Karışımı Olan Duygular

Dahası, bu yaprakların arasında kalan duyguları da, o iki yaprağın birleşimi olarak kategorize etmiştir. Bu birleşimlere ikililer adı verilmiştir. Örneğin, sevinç ve güven bir araya gelerek aşkı oluşturur. Hatta bu çarkıfeleğin daha da karmaşık versiyonlarını da geliştirmiştir. Buna göre, insan duygularını şu şekilde ifade etmek mümkündür:

İnsani Duygular

• Optimizm = Beklenti + Sevinç
• Umut = Beklenti + Güven
• Telaşlılık = Beklenti + Korku
• Aşk = Sevinç + Güven
• Suçluluk = Sevinç + Korku
• Haz = Sevinç + Sürpriz
• Teslimiyet = Güven + Korku
• Merak = Güven + Sürpriz
• İçlilik = Güven + Üzüntü
• Hayranlık = Korku + Sürpriz
• Umutsuzluk = Korku + Üzüntü
• Utanç = Korku + Tiksinme

Zıt Duygular

• Onaylamama = Sürpriz + Üzüntü
• İnanamama = Sürpriz + Tiksinme
• Hiddet = Sürpriz + Öfke
• Pişmanlık = Üzüntü + Tiksinme
• Kıskançlık = Üzüntü + Beklenti
• Aşağılama = Tiksinme + Öfke
• Kinizm = Tiksinme + Beklenti
• Marazilik = Tiksinme + Sevinç
• Sinirlilik = Öfke + Beklenti
• Kibirlilik = Öfke + Sevinç
• Baskınlık = Öfke + Güven

Sonuç ve Hatırlatmalar

Elbette bu tip gösterimlerin her biri, bir yerde basitleştirme ve modelleme içerir; dolayısıyla %100 genellemeler yapmak hataya neden olabilir. Ancak bunları, duyguların kategorizasyonu için girişimler olarak görmek ve bu duyguların nasıl oluştuğu, diğer duygularla birleşerek yepyeni duyguları nasıl yarattığı ve bunlara nasıl hükmedebileceğimiz gibi konularda düşünmeye başlamak için güzel bir başlangıç olarak almak faydalı olabilir.