Pisagor Yanıldı: Gerçekten Evrensel Olarak Geçerli Bir Harmoni Var mı?

Antik Yunan filozofu Pisagor'a göre konsonans, yani notaların kulağa hoş gelen kombinasyonu, 3 ve 4 gibi basit sayılar arasındaki özel ilişkilere bağlıydı. Geleneksel olarak bu oranlar akorun kulağa güzel gelip gelmediğini tanımlamakta kullanılıyor ve bunlardan sapmanın müziği "kulağa hoş gelmeyen" hâle getirdiği düşünülüyordu.

Ancak Nature Communications dergisinde yayınlanan bir çalışmada araştırmacılar Pisagor'un yanıldığını ortaya koydu.^[1] Çalışma, müzik dinlerken akorların matematiksel oranlarda mükemmel olmasını tercih etmediğimizi gösteriyor. Cambridge Üniversitesi Müzik Fakültesi'nden Dr. Peter Harrison şöyle anlatıyor:

Az miktarda sapmayı tercih ediyoruz. Biraz kusurdan hoşlanıyoruz çünkü bu seslere hayat veriyor ve bu bizim için çekici.

Araştırmacılar; çanlar, gonglar, ksilofon türleri ve diğer perdeli vurmalı çalgılar gibi Batılı müzisyenlerin, dinleyicilerin ve akademisyenlerin için daha az bildiği müzik aletleri düşünüldüğünde matematiksel ilişkilerin oynadığı rolün ortadan kalktığını söylüyor. Araştırmacılar, özellikle küçük gongların bir araya getirilmesiyle oluşturulan Cava gamelanının bir enstrümanı olan bonang üzerinde çalıştılar. Harrison, bazı vurmalı çalgıların şeklinden dolayı frekans bileşenlerinin geleneksel matematiksel ilişkilere uymadığını belirtiyor:

Bonang gibi enstrümanları kullandığımızda, Pisagor'un özel sayıları pencereden dışarı çıkıyor ve tamamen yeni konsonans ve uyumsuzluk modelleriyle karşılaşıyoruz. Batılı araştırmalar bilindik orkestra enstrümanlarına çok fazla odaklanmıştır. Ancak diğer müzik kültürleri; şekilleri ve fizikleri nedeniyle "harmonik olmayan" olarak adlandırabileceğimiz enstrümanlar kullanmaktadır.

Araştırmacılar, ABD ve Güney Kore'den 4.000'den fazla kişinin çevrimiçi bir laboratuvar oluşturdu. Katılımcılardan dinletilen akorları sayısal olarak puanlamaları, sesi daha hoş hale getirmeleri ve mükemmel akortlu-hafif diyezli-hafif bemollü arasında tercih yapmaları istendi. Katılımcılar genellikle hafif kusur veya "ahenksizlik" içeren akorları tercih etti. Diğer deneylerde bonang da dahil olmak üzere Batılı ve Batılı olmayan müzik aletleriyle armoni algısı araştırıldı.

Araştırmacılar bonangın konsonanslarının, Endonezya kültüründe kullanılan belirli müzikal ölçekle düzgün bir şekilde eşleştiğini buldular. Bu konsonanslar, bir Batı piyanosunda tekrarlanamaz çünkü geleneksel olarak kullanılan ölçeğin çatlakları arasında kalırlar. Dr. Harrison şöyle anlatıyor:

Bulgularımız, armoninin sadece tek yönlü olabileceği, akorların bu matematiksel ilişkileri yansıtmak zorunda olduğu yönündeki geleneksel düşünceye meydan okuyor. Dışarıda çok daha fazla armoni türü olduğunu ve diğer kültürlerin bunları geliştirmesinin iyi nedenleri olduğunu gösteriyoruz.

Çalışma, müzisyen olmayan ve Cava müziğine aşina olmayan katılımcılarının, bonangın yeni ahenklerini içgüdüsel olarak takdir edebildiklerini de gösteriyor. Harrison şöyle ekiyor:

Bulgularımız, farklı enstrümanlar kullanırsanız, insanların sezgisel olarak takdir ettikleri yepyeni bir armonik dilin kilidini açabileceğinizi gösteriyor, takdir etmek için üzerinde çalışmaları gerekmiyor. Batı klasik müziğinin son 100 yılındaki pek çok deneysel müzik, dinleyiciler için oldukça zor olmuştur çünkü zevk alması zor olan, son derece soyut yapılar içermektedir. Buna karşılık, bizimki gibi psikolojik bulgular, dinleyicilerin sezgisel olarak keyif aldığı yeni müzikleri teşvik etmeye yardımcı olabilir.

Dr. Harrison, araştırmanın müzisyenleri alışık olmadıkları enstrümanları denemeye teşvik edeceğini ve yeni armoniler sunup sunmadıklarını ve yeni yaratıcı olasılıklar açıp açmadıklarını göreceklerini umuyor.

Ekip, şimdi daha geniş bir kültür yelpazesini test etmek için farklı enstrüman türlerini ve takip çalışmalarını araştırıyor. Bir sonraki hedeflerinin "ahenksiz" enstrümanlar kullanan müzisyenlerin Batılı katılımcılardan farklı armoni kavramlarını içselleştirip içselleştirmediklerini anlamak olduğunu belirtiyorlar.