Nane (Mentha)

Tanım ve Genel Bilgiler

Ballıbabagiller (Lamiaceae) familyası bağlı olan Nane (Mentha) cinsi bitkiler çok yıllık (yaşam süresi en az üç yıl) olan bitkiler grubunda yer alır. Aromatik olarak en fazla kullanılan bitkilerden birisidir. Yaprakları karşılıklı şekilde genellikle tüylü ve tırtıklıdır. Yaprak renkleri koyu yeşil, grimsi, mor, mavi ve bazen soluk sarı gibi çeşitli renklerde olabilir. Çiçekler; mor, pembe, beyaz, gri gibi renklerde olabilir. Taçlar genellikle iki dudaklı ve dört alt eşit loblar halinde bulunmaktadır. Islak ortamlarda ve nemli toprakları sevmektedirler.

Ali Emir Orhan

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Nane (Mentha) cinsi yaklaşık 43 türe ev sahipliği yapan bitkiler topluluğudur. Bu bitkilerden Türkiye’de büyük bir kısmı yetiştirilmektedir ve yaygın olarak bulunmaktadır. Ballıbabagiller (Lamiaceae) familyasındaki en büyük bitki kabilesi olan Mentheae (Ada çayı, çördük, nane ve kekik) taksonuna bağlıdır. Nane (Mentha) cinsinde bulunan türler 3.000'den fazla isim ile anılmaktadır bunların çoğu sinonim (eş anlamlı) veya halk arasında kullanılan isimlerden oluşmaktadır. Cinsin birçok türü kolaylıkla melezlendiğinden dolayı türleri sınıflandırmak zorlaşmaktadır. Bilim insanları, Nane (Mentha) cinsinin beş milyon yıl önce Pliyosen dönemden kalma fosillerini bulmuştur.

Ali Emir Orhan

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Dünyanın büyük bir kısmında gözükmektedir. Avrupa, Afrika, Asya, Avustralya ve Kuzey Amerika'da kozmopolit bir dağılıma sahiptir. Bitkiler mantar, yaprak lekesi, nematodlar, virüsler, Beyaz sinekler (Aleyrodidae) ve Yaprak bitleri (Aphidoidea) gibi parazit ve patojenlere maruz kalabilir.

Popülasyon ve Koruma Statüsü

IUCN Kırmızı Liste tarafından Asgari Endişe (nesli tehlikede olmayan), yani Least Concern (LC) olarak sınıflandırılan 8 tür bulunmaktadır. Neredeyse tehdit altında olan (Şu anda tehlikede olmayan fakat yakın gelecekte olma potansiyeline sahip), yani Near threatened (NT) olarak sınıflandırılan 1 tür bulunur. Hassas (vahşi yaşamda soyu tükenme tehlikesi büyük olan), yani Vulnerable (VU) olarak sınıflandırılan 1 tür bulunmaktadır.

Ali Emir Orhan

Davranış ve Etoloji

Vejetatif üreme (özellikle çelikle), tohum ve dallandırma yolları ile çoğalmaktadır. Tohum ile çoğaltma yöntemleri çok değişkenliğe sahip olunduğundan güvenli bir yöntem değildir. Kontrolsüz yayılma eğilimleri nedeniyle bazı nane türleri istilacı olarak kabul edilmektedir. Çok hızlı büyüme ve yayılma politikasına sahiptir.

İnsanlarla Etkileşim ve Kültürel Referanslar

Nane (Mentha) cinsi bitkiler yüksek baharat kalitesi yüzünden yemek pişirmede, aroma vermekte, süslemede veya dekorlarda kullanılmaktadır. Nane türlerinin yaprakları aromatik ve hafif acımsı bir tada sahiptir ve ağızda kalan soğuk bir tada sebep verir. Çaylarda, içeceklerde, jölelerde, şuruplarda, şekerlemelerde, antiseptik ağız solüsyonlarında, diş macununda, sakızlarda ve dondurmalarda aroma verici ve katkı maddesi olarak kullanılır. Neredeyse tüm Dünya mutfağında yaygınlıkla kullanılmaktadır. Nane yağı; eşek arıları, karıncalar ve hamam böcekleri gibi yaygın gözüken böcekleri öldürme kabiliyeti nedeniyle çevre dostu bir böcek ilacı olarak kullanılmaktadır. Antik Yunan'da nane, biberiye ve mersin ile birlikte cenaze törenlerinde ölünün kokmasını engellemek için kullanılırdı.

Ali Emir Orhan

Geleneksel tıp ve mitolojilerde yerini almıştır. Ruhu canlandırdığı, kötü ruhlardan koruduğu, manevi güç ve kuvvet verdiği, algıyı arttırdığına inanılmıştır. Bu nedenle cenaze törenlerinde, dini ritüeller ve ibadetlerde, bazı inanışlarda trans ve kanallaşma olarak adlandırılan medyumluk gibi amaçlar için kullanılmaktadır. Efsaneye göre ölülerin ve yeraltının tanrısı Hades, Su perilerinden (Nympha) olan, yeri ve denizi dolduran sayısız çokluktaki dişi, tanrısal varlıklar olarak adlandırılan inanılmaz güzel bir periye âşık olur. İzmit yöresindeki ormanların birisinde yaşantısını sürdüren bu perinin ismi Minthe veya Mentha olup Hades’in karısı ve ölüler ülkesinin tanrıçası olan Persephone tarafından kıskanılacak ve öldürülmesi için planlar yapılacaktır. Hazırlıkları tanımlayan Persephone kıskandığı güzeller güzeli superisi Minthe'yi ayaklarının altına alır, çiğner ve ezerek öldürür. Güzelliğinden etkilendiği Hades onu güzelliği kokuya bürünsün ve ebediyen kaybolmasının diye, yeri geldiği zaman şifa dağıtması amacıyla naneye çevirir. Mitoloji sebebiyle sevgiyi, aşkı, kaybolmayan güveni ve ulaşılamayan aşkı, erdemi simgeler.

Etimoloji

Mentha Latince nane anlamına gelmektedir. Mentol Yunanca bir kelimedir, aslı kökeni ''Mentha oleum'' olup, nane yağı anlamına gelmektedir.