Mavi baştankara (Cyanistes caeruleus)

Pedram Türkoğlu

Gözlem Bilgileri

Zonguldak'ın Filyos ilçesinde öğle vakti ağaç filizleri ile beslenirken gözlemlediğimiz bir çift.

Tanım ve Genel Bilgiler

İsminden de anlaşılabileceği gibi, renginden dolayı kolaylıkla tanımlanabilir. Kafa üstü mavi, gagaları siyah, göğüs bölgesi sarıdır ve yüzünde çizgisel maskesi bulunur. Sarı renkleri, yedikleri tırtıllardan aldıkları karoten ile ilişkilidir. Ağırlıkları yaklaşık olarak 11 gramdir. Boyutları ise 12 cm civarında, oldukça küçüktür.

Evrimsel Tarih ve Taksonomi

Britanya'da evrimleşen bireyler, yaşadıkları şehir ortamı nedeniyle süt ve süt ürünlerini sindirebilirler. Öyle ki bu bilgiyi gelecek kuşaklara dahi aktarabildikleri 1920'de yapılan bu çalışmada tespit edilmiştir. Tüm kuşların yarısından fazlasının bulunduğu Passeriformes takımında sınıflandırılırlar. Bu takım içerisindeki Paridae ailesinde bulunurlar. Genelde bu ailenin büyük bölümü Parus cinsinden oluşur. Örneğin en yaygın bilineni Büyük baştankara olan Parus major türüdür.

Bu kuşlar, Carl Linnaeus'un taksonomiye kazandırdığı yüzlerce türden birisidir. Carl Linnaeus, 18. yy'da yayımladığı Systema Naturae isimli meşhur eserinde Parus cinsi olarak bahsetmiştir. Hatta Parus cinsi kabaca "baştankara" olarak bilinirdi. Fakat 2005'te yapılan mtDNA analizleri, bu kuşların yollarının Parus cinsinden uzun zaman önce ayrıldığı tespit edildi. Dolayısıyla artık Cyanistes cinsinde sınıflandırılıyor.

Ekolojik Dağılım ve Habitat

Genelde göç etmeyen, yerleşik kuşlar arasındadırlar. Subarktik Avrupa ve Batı Asya bölgelerindeki sık olmayan ormanlık ve çayır alanlarında görülebilirler. Bu bölgelerde toprak uzun süre nemli olduğundan bitki örtüleri sık ve yüksek boyludur. Özellikle meşe ağacının olduğu alanları severler. Akdeniz ve Batı Hazar iklimini tercih ederler. Gözlemlenebilen ülkeler Arnavutluk, Cezayir, Andorra, Ermenistan, Azerbaycan, Belarus, Bosna/Hersek, Gürcistan, İran, Irak, Ürdün, Kazakistan, Lübnan, Libya, Makedonya, Moldova, Karadağ, Fas, Rusya, San Marino, Sırbistan, Suriye, Tunus, Türkiye, Vatikan ve Ukranya'dır.

Popülasyon ve Koruma Statüsü

IUCN Kırmızı Liste bilgileri arasında Asgari Endişe olarak bilinen LC (Least Concern) türler arasındadırlar.

Davranış ve Etoloji

Yetenekli oldukları konulardan biri ise akrobasidir. Tünedikleri veya beslenmek için tutundukları dallarda ters biçimde asılı kalabilirler. Yukarıdaki video kaydında bunu görebilirsiniz. Bu da yerçekimine ve diğer avcılara karşı fazlasıyla cesur ve yetenekli olduklarını gösterir. Ağaç deliklerinde yuva kurarlar.

Pedram Türkoğlu

Diyet ve Metabolizma

Genelde örümcekleri ve böcekleri tercih ederler. Fakat üreme dönemi dışında ağaç filizleri ve bitki tohumları ile de beslenirler. Aynı ekolojik nişe sahip olduklarından en büyük rakipleri büyük baştankara (Parus major) türüdür. Keza büyük baştankaraların kütlesi daha fazladır ve oldukça korumacıdırlar. Gözlemlediğimiz büyük baştankara kaydı için buraya tıklayabilirsiniz. Mavi baştankaradan daha yaygın olmaları da başka bir dezavantaj. Rekabet dışında en önemli avcıları atmacalar ve kedilerdir.

Etimoloji

İngilizce "blue tit" adı ile tanınırlar. Latince Parus, "tit" demektir, yani Türkçe baştankara. Tür ismindeki caeruleus ise "koyu mavi" anlamını taşır. Keza yeni atfedilen cins ismi Cyanistes de aynı şekilde Antik Yunanca'da "koyu mavi" anlamını taşır.