Mağara Biyolojisi (Biyospeleoloji) Nedir?

Halk arasında "örümcek" dendiği zaman ilk önce "böcek" akla gelir. Halbuki örümcekler ile böcekler çok farklı canlılardır. En basitinden örümceklerin baş ve göğüs kısmının bitişik (sefalotoraks) olmasından ve 8 bacağa sahip olmasından anlayabilirsiniz. Bu gibi çeşitli parametrelerden ötürü örümcekler, akrepler ve yakın akrabaları Örümceğimsi (Arachnida) sınıfında bulunurlar. Böcekler (Insecta) başka bir eklembacaklı sınıfıdır.

Örümceğimsi (araknid) bilimi olan araknoloji uzmanı Kadir Boğaç Kunt ve meslektaşları, Subterranean Biology dergisinde yayımlanan yeni çalışmalarında yeraltı yaşamına uyum sağlamış yeni bir örümcek cinsini tanımladı!

Tanımladıkları örümcekler, Dünya'nın birçok bölgesindeki karanlık ortamlara (mağara-yeraltı) uyum sağlayan Dysderidae isimli örümcek ailesinde, Kut adı verilen yeni cinste sınıflandırılıyor. Ek olarak Akdeniz sahil kesiminde keşfedilen Kut izmiricus ve Kut dimensis adında iki türü de tanımlandı!

Öte yandan 1978'de Isparta'da tanımlanmış olan Harpactocrates troglophilus türü ile birlikte 3 türün de troglomorfizm karakterlerine sahip olduğu anlaşılıyor. Troglomorfizm, yeraltı ve mağara gibi karanlık yaşam alanlarına uyum sağlayan hayvanların morfolojik karakterlerine denir. Örneğin uzuvların körelmesi, görme alanının azalması, pigmentlerin kaybolması gibi.

National Geographic

Harpactocrates troglophilus türü 1978'de Brignoli tarafından ilk tanımlandığında kendisi şu ifadeleri kullanmıştı:

Bu tuhaf türün filogenetik konumundan emin değilim. Genel anlamı ile Harpactocrates cinsiyle benzerlik gösterse de bazı farkları var.

Daha sonra yapılan moleküler analizler de türün, monofiletik Harpactocrates cinsine ait olmadığına işaret ediyordu.

Kadir Boğaç Kunt ve meslektaşları tarafından yapılan ileri analizler sayesinde Harpactocrates troglophilus türünün Kut cinsine atanması gerektiği anlaşıldı. Dolayısıyla Kut izmiricus, Kut dimensis ve Kut troglophilus olmak üzere 3 türü tanımlanmış oldu. “Kut” kelime anlamı olarak Eski Türkçe'de birçok anlama sahipti. Bunların başında talih, şans, ömürboyu enerji ve dinçlik geliyor.

Kut Cinsinin Özellikleri

Kut isimli yeni cinsin erkek cinsiyetindeki "palp" uzuvları, yani keliserlerin (dişlerin) yanındaki dokunma organları, Dysderocrates, Harpactocrates ve Hygrocrates cinsi ile benzerlik taşıyor. Ancak üreme organlarının yapısı açısından farklılık gösteriyorlar. Zaten örümcek taksonomisinde en önemli sınıflandırma araçlarından biri üreme organlarının yapısıdır. Ayrıca göğüs kısmı da diğer akrabalarına nazaran daha konveks bir yapıdadır.

Subterranean Biology

İlginç kısmı ise gözlerinin neredeyse tamamen körelmiş olduğudur! Kut cinsindeki türlerin troglomorfizm nedeniyle gözleri körelmiştir. Ancak Kut dimensis türünde bu adaptasyon daha da belirgin. Öyle ki Kut cinsinin göz yapıları ancak stereomikroskopta görülebiliyor!

Kut dimensis türü Alanya, Antalya'da bulunan Dim Mağarası'nda tespit edilmiştir. Ancak Dim Mağarası'nda tespit edilen ilk troglomorfik örümcek türü değildir. 2013 yılında troglomorfoid Kryptonesticus dimensis türü tanımlanmıştı (López-Pancorbo, Kunt & Ribera, 2013). Ayrıca Troglophilus alanyaensis de sadece Dim Mağarası'nda tespit edilmiş endemik bir türdür (Taylan et al., 2012).

Biyospeleoloji: Mağara Canlılarının Bilimi

Kadir Boğaç Kunt, ağırlıklı olarak örümceğimsi (araknid) sistematiği üzerine olan çalışmaları yanında biyospeleoloji (mağara canlıları) üzerindeki önemli çalışmaları ile de bilinir. Biyospeleoloji alanına baktığımızda birçok troglomorfik (karanlık yaşam alanı adaptasyonuna) sahip canlı görmekteyiz. Örneğin örümcekler arasında, farklı bir ailede bulunan ancak Kut dimensis türüne benzer olarak gözleri "tamamen" körelmiş Sinopoda scurion türü vardır!

Mağarada yaşayan organizmaları 3 kategoriye ayırabiliriz:

1. Trogloksen: Mağara misafirleridir. Mağaralara sıkça rastlar ve yaşam döngülerinin bir kısmı için mağaralara ihtiyaç duyabilirler; ancak ömürlerinin en azından bir kısmında yüzeye (veya parahipojen bir bölgeye) dönmesi gerekir. Yağ kuşları ve otbiçenler gibi.
2. Troglofil: Yaşamlarının bir kısmını veya tamamını mağaralarda yaşayabilir; ancak aynı zamanda yüzeydeki uygun ortamlarda bir yaşam döngüsünü tamamlayabilirler. Örnekler arasında mağara cırcır böcekleri, yarasalar, kırkayaklar, yalancıakrepler ve örümcekler bulunur.
3. Troglobit: Mağara yaşamına tamamen uyum sağlamış zorunlu mağara canlılarıdır. Bazıları mağaraları kısa süreler için terk edebilir, yaşam döngülerinin bir kısmını yer üstünde tamamlayabilir; ancak tüm yaşamlarını bir mağara ortamı dışında yaşayamazlar. Örnekler arasında kemotrofik bakteriler, bazı yassı solucan türleri ve kör mağara balıkları sayılabilir.

Wildlife Illinois

Mağara biyolojisininde ortam 3 kategoriye ayrılır:

1. Endojen: İç ortamlar da denilen, mağaraların çatlaklar, kaya dikişleri, yeraltı suyu sızıntısı ve kök çıkıntısı yoluyla yüzey toprakları ile iletişim halinde olan kısımlarıdır.
2. Paraendojen: Güneş ışığının en son penetrasyonuna kadar uzanan mağara ağızlarına yakın eşik bölgeleridir.
3. Hipojen: Gerçek mağara ortamları olarak bilinir. Rüzgar, yeraltı nehirleri veya hayvanların göçü gibi etkilerle yüzeyle düzenli temas halinde olabilir ya da neredeyse tamamen izole olabilir. Derin hipojen ortamlar, birincil enerji kaynağı güneş ışığı olmayan; ancak kireçtaşı ve diğer mineraller üzerindeki kemoototrofik bakteriler tarafından serbest bırakılan kimyasal enerjilere (otonom ekolojilere) ev sahipliği yapabilir.