Güneş Gibi Yıldızlar Döner mi?

Evrende bildiğimiz her şey, bir şekilde dönme hareketi yapmaktadır. Şu zamana kadar bulduğumuz tüm yıldızların dönmesi gerektiğini biliyoruz. Bunun yanında yıldızlarda dönme, onlar hakkında edindiğimiz bilgilerde büyük bir öneme sahiptir. Hatta öyle ki eğer bir gün dönmeyen bir yıldız bulacak olsaydık bunu özel yapan mekanizmayı açıklamak durumunda kalırdık. Fakat bu pek olası görünmemektedir.

Dönme hareketi evrenin her yerinde gördüğümüz, dolayısıyla tüm yapılar üzerinde çok önemli etkileri olan fakat popüler astronomide pek de anılmayan bir konudur. Bir yıldızın, yıldız olarak kalabilmesini sağlayan kütle çekim kuvveti ile basınç kuvveti arasındaki dengeyi sağlayan hidrostatik denge ne kadar önemliyse, dönme de o kadar önemlidir. Çünkü kendisi de yıldız üzerinde başlı başına bir etkiye sahiptir.

Eğer bir ipin ucuna bir top bağlayıp bu ipi çevirirsek hızlandıkça ipin dışarıya doğru daha çok savrulduğunu fark ederiz. Yıldızlarda da dönme mekanizması benzeri sonuçlara yol açar, aynı şekilde gezegenlerde de durum böyledir. Dünya'nın şeklini tanımlarken ekvatorlardan şişik, kutuplardan basık dememizin sebebi, dönmesinin sebep olduğu merkezkaç etkisinin gezegeni ekvatorlardan dışarı doğru savurarak genişletmiş olmasından kaynaklanır. Bunun bir yalancı kuvvet tanımı olduğuna ve olayı sezgisel olarak vurguladığına dikkat edin.

Yıldızlarda Dönme

Hidrostatik dengedeki bir yıldız içeriye çökmek isteyen kütle çekim kuvvetine karşılık, kütle çekimin içeride sıkıştırdığı gazın oluşturduğu bir basınç kuvvetine sahiptir. Buna aynı zamanda radyasyon basıncı da katkıda bulunur fakat her yıldızda radyasyon basıncı çok büyük bir etkiye sahip değildir.

Farz edelim ki hidrostatik dengede fakat dönmeyen bir yıldızımız var. Bu durumda yıldızımız ne içine çöküyor ne de dışarıya doğru dağılmaktadır. Eğer biz bu yıldızı belirli bir hızda döndürmeye başlarsak bu iki kuvvetin yanına haricen bir kuvvet daha eklemiş oluruz. Dolayısıyla yıldızın dengesi bir miktar bozulur.

Aşağıda verilen ifadelerden de görüleceği üzere, yıldızın hızlı dönmesi yıldızın muazzam kütle çekimine karşı bir kuvvet oluşturur. Yıldızın içini kütle çekimin bu devasa basıncından kurtaran dönme, merkezdeki nükleer tepkimelerin olasılığını düşürür. Dolayısıyla yıldız yakıtını daha yavaş harcamaya başlar. Bir başka deyişle, yıldız daha küçük kütleli bir yıldız gibi davranmaya başlar. Olması gerektiğinden daha uzun yaşar.

Normal koşullarda aynı kütleye ve içeriğe sahip yıldızlar aynı kaderi paylaşırlar. Fakat birisi daha hızlı dönüyorsa, bu yıldızın ömrü daha uzun olur.

Eğer yıldız çok hızlı dönerse, artık oldukça basık bir şekil alır ve hatta dağılabilir. Elbette bu pek de beklendik bir senaryo değildir çünkü onun o kadar hızla dönmesini gerektiren harici bir mekanizmanın varlığı beklenir. Normal bir oluşum mekanizmasında yıldızın kazandığı hız, onu dağıtacak kadar fazla değildir. Keza dönmenin yıldız üzerindeki etkisi; kütle çekim, basınç ve dönme hızı arasındaki oranlarla doğrudan ilişkili olacaktır. Yani bütün yıldızlar için şu hızda şöyle olur demek mümkün değildir.

Böylece basit bir çıkarımla, yavaş dönen küçük kütleli bir yıldızın, ondan daha büyük kütleye sahip fakat çok daha hızlı dönen bir yıldızla benzeri bir yaşam süresi geçireceğini söyleyebiliriz.