Finlandiya'da Beyaz Aurora Hiçbir Zaman Görülmedi; ama Sahte Bilim Sayfaları Aynı Zırvayı Paylaşıp Duruyorlar!

İddia

Finlandiya'da sınırları çok keskin olan, perde şeklinde, beyaz aurora gözlendi.

Gerçek mi?

Sahte

Gerçek Ne?

Fotoğraflar aurorayı değil, uzun pozlamayla çekilmiş flüorasan lambaları göstermektedir. Yukarıdaki gibi bir dizi fotoğraf, "Yaplakal" isimli bir sitedeki NeverSmile isimli bir kullanıcı tarafından üretilmiştir; ancak paylaşımların hiçbirinde auroralardan söz edilmemektedir. Sosyal medyada bunu "Finlandiya'daki beyaz aurora" olarak paylaşanlar, bu fotoğraflar arasından aurora isimli ışık olayına benzer olanları cımbızlayarak, prim yapma ve insanları kandırma amacıyla paylaşmışlardır.

Yaplakal

Yaplakal

Yaplakal

Yaplakal

Yaplakal

Yaplakal

Yaplakal

Yaplakal

İddianın Kökeni

Bu iddia, 14 Temmuz 2022 günü "Uzayı Keşfet" isimli Twitter hesabından, "Beyaz Aurora, Finlandiya'da fotoğraflandı." iddiasıyla yayınlandı:

11 Kasım 2021 itibariyle 40 bine yakın beğeni alıp tahminen milyonlarca kişiye ulaşan bu görselde, normalde yeşil (bazen kırmızıyla birlikte) görünen Aurora'ların beyaz olarak görüntülendiği iddia edilmektedir. Hesabın, görselin kime ait olduğunu paylaşmadığı, gerekli atıfta bulunmadığı da görülmektedir. Paylaşım altından üreticiye ulaşıp paylaşımın hatalı olduğunu söylememize rağmen, aynı sayfa 14 Temmuz 2022 günü birebir aynı paylaşımı tekrar yaptı:

Sayfanın amacının yalan da olsa viral içerikler üreterek prim yapmak olduğu anlaşılıyor. Üstelik bunu özgün içeriklerle de yapmıyorlar: Basit bir aramayla, bu içeriğin, daha önceden yabancı kaynaklarda üretilmiş içeriklerin kopyası olduğu görülüyor. Örneğin Baddie Visual hesabının 18 Temmuz 2020'de aynı görselleri aynı başlıkla yayınladığı görülüyor:

Bilgiler

Auroraların beyaz renkte ve bu formda olmadığı bilinmektedir. Güneş, aktif dönemlerinde koronal kütle atımlarıyla yüklü parçacıkları etrafındaki uzaya yüksek bir hızda fırlatır. Bazen bu atımlar, Dünya'nın doğrultusunda olur ve bu yüklü parçacıklar manyetik alanı takip ederek kutup bölgelerinden itibaren atmosfere girer. Bu da orada bulunan atomların uyarılmasına ve foton salınmasına neden olur. Bu olay işin fiziği gereği tek bir dalga boyunda (tek bir renkte, örneğin yeşil veya kırmızı) gerçekleşir. Oysa ki beyaz ışık dediğimiz, tüm dalga boylarını (yani tüm renkleri) bir arada barındıran bir ışıktır (bkz. ışık ve renk). Bu nedenle herhangi bir auroranın beyaz olarak görülmesi mümkün değildir.

Aynı Twitter hesabının bu paylaşımdan birkaç gün önce de APOD olarak seçilmiş bir görseli ne APOD'a ne de fotoğrafı çekene atıf vermeden, hatalı bir bilgiyle paylaştığı görülebiliyor (ilgili APOD'un çevirisini paylaşmıştık). Hesabın gelen sayısız yorumlara kayıtsız kaldığı ve aynı şekilde hatalı paylaşımları sürdürdüğü görülebiliyor.

Sahte Sosyal Medya Hesaplarıyla Yayılan Dezenformasyon

Günümüzde sosyal medyanın körüklediği popülerlik ve ünlü olabilme (ve bunun üzerinden para kazanma) arzusu, bilimsel bilgilerin az ilgi görmesiyle harmanlanınca birçok sözde bilim platformunun hatalı ama dikkat çekici içerikler paylaştığı görülüyor. Bu hesaplardan bazıları tamamen ticari amaçlı oluşturuluyor ve yeterince takipçiye ulaştıktan sonra isim değiştirerek satılıyor. Bu tür bir iş modeline dönen sistemde, insanların hangi türden dezenformasyonlara daha fazla tepki vereceği bilindiği için kasıtlı olarak hatalı bilgiler paylaşılıyor ve bu, bilim kültürünü önemli ölçüde olumsuz bir şekilde etkiliyor.

Bu tür hesapların genellikle fotoğrafın kaynağına da atıfta bulunmayarak etik ihlal yaptığı gözleniyor. Bir bilginin kaynağının paylaşılmasının, bilimsel paylaşımlar yapan platformlarda ne kadar hayati olduğunun da bir göstergesidir bu. Çünkü çoğu zaman kaynağın paylaşımı, söz konusu iddianın doğru olup olmadığı hakkında bu örnekte olduğu gibi net bir bilgi veriyor. Örneğin Aurora görselinde bunu direkt görürken, APOD olan görselde açıklamaya baktığımızda, "aynı saat" ifadesinin hiç geçmediğini görebiliyoruz.

Bu tür durumlarda okuyucu olarak yapılabilecek en iyi şey, şaşırtıcı görünen bilgiyi yaymadan önce doğruluğundan emin olmaya çalışmaktır. Özellikle kaynağa ve eser sahibine atıfta bulunmayan bir hesapta bu konuda çok daha hassas olunmasını öneriyoruz. Burada dezenformasyon kadar etik ihlallerin de öneminin altını çizmemiz gerek. Eser sahibine atıfta bulunmadan, birilerinin eser sahibinden daha çok atıf almasını sorgulamamız gerekiyor. Elbette, bilimsel gerçeklerin bilim iletişimi konusundaki rüştünü ve güvenilirliğini ispat etmiş sayfalardan edinilmesi de büyük önem taşıyor. Sosyal medyayı dolup taşıran bu tür ticari sahtebilimcilere geçit vermemeniz ve prim yaptırmamanız dileklerimizle...