Endolitler: Kaya İçinde Yaşayan Mikroplar

Endolitler, kayaların iç kısımlarında veya kayaların iç kısımlarında bulunan mineral taneleri arasındaki gözeneklerde yaşayan organizmalardır. Bakteriler, arkeler ve mantarlar da dahil olmak üzere binlerce bilinen endolit türü vardır. Bu canlıların çok çeşitli ortamlarda bulunduğu düşünülmektedir. Hatta, yer kabuğunun yaklaşık 3 kilometreye kadar olan derinliklerinde bile bulunmuşlardır. Bu organizmaların birçoğu, kayalarda bulunan inorganik maddelerden kendi organik bileşiklerini üreten ototroflardır.

NOAA Ocean Explorer

Endolitler Nerelerde Bulunur?

Endolitler, sığ yüzeylerden derin kıtasal kabuğa ve okyanus kabuğuna kadar çeşitli ortamlarda bulunur. Endolitler, zorlu koşullarda gelişen bir organizma olan ekstremofil grubu canlılardır. Ekstremofiller, insanlar için ölümcül sayılan zor koşullarda hayatta kalabilen organizmalardır.

Her biri farklı bir ortamı kaplayan çeşitli endolit türleri vardır ve yaşam alanlarına göre üç ana grupta sınıflandırılır:

1- Kriptoendolitler

Kriptoendolitler dünya yüzeyinde kayalarda yaşayan endolitlerdir. Kriptoendolitik liken toplulukları, kriptoendolitik yaşamın baskın şeklidir ve Antarktika'nın kuru vadilerinde, kumtaşı gibi gözenekli kayalarda bulunurlar.

How Stuff Works

Aşırı koşullara toleransları nedeniyle kriptoendolitler, yaşamın diğer gezegenlerde var olabileceği fikrini uyandırarak astrobiyolojiye olan ilgiyi artırmıştır. (Astrobiyoloji ya da egzobiyoloji, disiplinlerarası bir bilim olup özellikle evrende yaşamın ortaya çıkmasını ve evrimini sağlayan jeokimyasal ve biyokimyasal etken ve süreçleri konu alır.)

2- Yer Altı Endolitleri

Yer altı endolitleri yer altı suyu akiferlerinde veya mağaralarında bulunabilir. (Akifer, içinde suyun birikip akabildiği geçirgen kayaç bölümüdür.)

NOAA Ocean Explorer

Bu organizmalar sadece kayada bulunan besinlerle beslenmezler, aynı zamanda yer altı sularında bulunan besinleri de kullanabilirler. Bazı yer altı mikropları yer altı suyu kalitesi sorunlarına katkıda bulunabilirken bazıları da kirlilik sorunlarını gidermek için kullanılabilir.

3- Derin Biyosfer Endolitleri

Bu endolitler okyanus tabanının altında, ekstrem sıcaklıklara sahip kayalarda (100°C'nin üzerinde) veya sıcaklığı -15°C'ye kadar inebilen soğuk kayalarda bulunmuştur. Bu ortamlarda yaşayan organizmalar sadece aşırı sıcaklıklarla değil aynı zamanda yoğun basınçlarla, tamamen karanlık ve anoksik (oksijensiz) koşullarla da baş edebilmektedir.

Kriptoendolitler gibi, derin biyosfer endolitleri de astrobiyolojiye olan ilgiyi artırmıştır. Nanobakteriyel fosiller, endolitik yaşamın bir zamanlar diğer gezegenlerde de olup olmadığını anlamamıza yardımcı olabilir.

Endolitler, kayalardaki yaşam alanlarını oluşturma şekillerine göre ise 3 kategoride sınıflandırılmaktadır:

1- Chasmoendolitler: Kayaların çatlaklarında ve yarıklarında yaşar.

Evrim Ağacı'ndan Mesaj

Neden Desteğe İhtiyacımız Var?

Aslında maddi destek istememizin nedeni çok basit: Çünkü Evrim Ağacı, bizim tek mesleğimiz, tek gelir kaynağımız. Birçoklarının aksine bizler, sosyal medyada gördüğünüz makale ve videolarımızı hobi olarak, mesleğimizden arta kalan zamanlarda yapmıyoruz. Dolayısıyla bu işi sürdürebilmek için gelir elde etmemiz gerekiyor.

Bunda elbette ki hiçbir sakınca yok; kimin, ne şartlar altında yayın yapmayı seçtiği büyük oranda bir tercih meselesi. Ne var ki biz, eğer ana mesleklerimizi icra edecek olursak (yani kendi mesleğimiz doğrultusunda bir iş sahibi olursak) Evrim Ağacı'na zaman ayıramayacağımızı, ayakta tutamayacağımızı biliyoruz. Çünkü az sonra detaylarını vereceğimiz üzere, Evrim Ağacı sosyal medyada denk geldiğiniz makale ve videolardan çok daha büyük, kapsamlı ve aşırı zaman alan bir bilim platformu projesi. Bu nedenle bizler, meslek olarak Evrim Ağacı'nı seçtik.

Eğer hem Evrim Ağacı'ndan hayatımızı idame ettirecek, mesleklerimizi bırakmayı en azından kısmen meşrulaştıracak ve mantıklı kılacak kadar bir gelir kaynağı elde edemezsek, mecburen Evrim Ağacı'nı bırakıp, kendi mesleklerimize döneceğiz. Ama bunu istemiyoruz ve bu nedenle didiniyoruz.

Destek Ol

2- Euendolitler: Kayanın içine nüfuz ederek kendi yaşam alanlarını yaratırlar. Vücudunu korumak için kayada tüneller ve delikler oluştururlar.

3- Cryptoendolitler: Euendolitler tarafından oluşturulan boş alanları içeren gözenekli (geçirgen) kayalarda yaşarlar.

University of Vienna

Nasıl Hayatta Kalırlar?

Endolitler demir, potasyum ve kükürtten beslenirler. Ya onları doğrudan tüketirler ya da tüketmeden önce çözmek için bir asit salgılarlar. Su ve besinler endolitlerin yaşam alanlarında seyrek olduklarından, çok yavaş işleyen bir üreme döngüsüne sahiptirler. Araştırmalar bazılarının sadece her yüz yılda bir hücre bölünmesine girdiğini göstermektedir. Bilim insanları okyanus tabanındaki endolitlerin, belki de milyonlarca yıllık olduğunu ve sadece her 10.000 yılda bir çoğalmış olabileceklerini düşünmektedirler. Enerjilerinin çoğunu kozmik ışınların veya rasemizasyonun (optik olarak etkisiz hale gelmenin) neden olduğu hücre hasarını onarmak için harcadıklarından, geriye çoğalması veya büyümesi için çok az miktarda enerjileri kalmaktadır.

Endolitik Yaşamın Etkileri Nelerdir?

Endolitlerin kaya içinde yaşama kabiliyetine sahip olduklarından zararlı UV ışınlarından korunuyor olmaları Dünya üzerindeki yaşamın kökeni hakkındaki düşüncelerimizi değiştirebilir. Ayrıca endolitik yaşam, organizmaların hayatta kalma ve hatta zor koşullarda gelişebilme kabiliyetleri hakkındaki anlayışımızı genişletmektedir.

Endolitik jeomikrobiyoloji üzerine yapılan çalışmalar, bilim insanlarının dünya dışı yaşam olasılığı ile ilgili yeni fikirler ortaya koymalarına da yardımcı olmaktadır.

Endolitler çevre konularında da önemli rol oynayabilir. Örneğin, okyanus tabanının altında yaşayan mikropların karbon döngüsünde ve küresel ısınmada rol oynadığı düşünülmektedir. Endolitler, ayrıca, kirlenmiş alanların ve madenlerin biyo-düzenlenmesi ve zararlı bileşiklerin toksik olmayan atık ürünlere dönüştürülmesiyle yeraltı suyu kalitesinin iyileştirilmesi gibi çevresel konularda bizlere fayda sağlayabilir. Dahası, bu organizmalar ekonomik açıdan önemli cevherlerin biyo-mineralleştirilmesinden sorumlu olabilir.

Derin yeraltı mikropları yaşam olanaklarını anlamada oldukça önemli olup yaşam kalitesini artırabilecek çok çeşitli uygulamalar için müthiş bir potansiyel barındırmaktadır. Bu nedenle, derin ve karanlık ortamlarda jeomikrobiyolojik araştırmaların sürdürülmesi, aşırı ortamlardaki yaşam olanaklarını anlamak ve çevresel sorunları düzeltmek için çok önemlidir.

Planetary Science

Endolitik Parazitizm

1990'lara kadar fototrofik (ışığı kullanan) endolitler iyi huylu olarak düşünülüyordu, ancak sonraki araştırmalar, fototrofik endolitlerin (öncelikle siyanobakteriler) Güney Afrika'da bulunan midye türlerinden Perna perna'nın orta kıyı popülasyonlarında %50 ile %80 arasında değişen aralıkta enfeksiyona neden olduğunu ortaya koymuştur. Fototrofik endolitlerin istilası, midye kabuğunun kuvvetinin azalması gibi öldürücü ve ölümcül etkilerle sonuçlanmıştır.

Endolitik Mantarlar ve Kretase Dinozorlarının Kitlesel Yok Oluşları

Orta Çin'de bulunan dinozor yumurta kabuğunda endolitik mantarlara ait kalıntılar bulunmuştur. 2008 yılında yapılan bir araştırmaya göre, yumurta kabukları üzerinde oluşan endolitik mantarlar yumurtaların anormal inkübasyonuna (kuluçka dönemine) neden olmuş ve bu dinozorların kitle halinde yok olmalarına neden olmuş olabilir. Bunun yanısıra bu mantarların, dinozor yumurtalarının korunmasına da yol açmış olabileceği düşünülmektedir.