Ejderin Zehri: Komodo Ejderlerinin Ağzı Gerçekten "Kirli" mi?

1969 yılında Walter Auffenberg adında bir biyolog, oranın en ünlü sakinini, yani Komodo ejderini incelemek adına Endonezya'nın Komodo Adası'na taşındı. Dünyanın en büyüğü olan bu devasa kertenkele, 3 metre uzunluğuna ulaşabiliyor ve geyik, manda gibi büyük avları alt ediyor. Auffenberg bu kertenkeleleri bir yıl boyunca gözlemledi ve 1981 yılında davranışlarına ilişkin bir kitap yayımladı.

Bu kitap, ona bir ödül kazandırırken, aksini ispat etmenin otuz yıl sürdüğü ve günümüzde hala yaygın olarak inanılan bir efsaneyi (miti) de ortaya çıkardı.

Auffenberg; manda gibi büyük hayvanların, komodo ejderleri tarafından yaralanmasının, bir süre sonra ölümcül enfeksiyonlara neden olduğunu fark etti. Elinde bir kanıt olmamakla beraber, bu gözleme dayanarak komodo ejderlerinin avını etkisiz hale getirmek için bir zehir biçimi olarak bakterileri kullandığını öne sürdü. Avını ısırdıktan sonra açılan yaralara ağızlarındaki mikropları yağdırdığını, bunun da kurbanı güçten düşürdüğü ve nihayetinde öldürdüğünü iddia etti.

Bu açıklamayı ders kitaplarında, vahşi yaşam belgesellerinde, hayvanat bahçelerinde bulunan pankartlarda ve daha pek çok kaynakta bulmak mümkün.

Ancak bu, doğru değil. Queensland Üniversitesi'nden Bryan Fry şöyle diyor:

Bu bilgi, nicedir hakikatmiş gibi gösterilen bir peri masalı haline geldi.

2009 yılında Fry, "komodo ejderinin ölümcül ısırığı"nın ardındaki gerçeği, tıbbi bir tarayıcı yoluyla keşfetti. Ejder; kan basıncını düşüren, ciddi kanamaya sebep olan, pıhtılaşmayı önleyen ve şok riskini artıran toksinlerle dolu zehir bezlerine sahip ancak bu bakterileri zehir olarak (İng: "bacteria as venom") kullanmıyor, aksine sahip olduğu zehri, işlevi doğrultusunda (İng: "venom as venom") kullanıyor.

Ejderlerin kafatasının kapsamlı bir analizine dayanan Fry'a göre, ejderler "yakala, parçala, salgıla" (İng: "grip, rip and drip") taktiğini kullanarak avını öldürüyor. Tırtıklı dişleriyle ısırıp güçlü boyun kaslarıyla parçayı geri çekiyor. Sonuç ise büyük, açık yaralar. Salgılanan zehir daha sonra kan kaybını hızlandırıyor ve avı şoka sürüklüyor.

Telegraph

Ancak bu, ejderlerin oral mikropları da salgılayabileceği olasılığını tamamen yok etmiyor. Bu mikroplar üzerinde araştırma yapmak üzere Fry, hayvan ısırıklarının barındırdığı mikroplar üzerinde uzman olan, UCLA Tıp Fakültesi'nden Ellie Goldstein ile temasa geçti. Goldstein, tüm dünyadaki uzmanlara, en az biri Komodo ejderinden olmak üzere olağandışı ısırık yaralarını tedavi etmeleri konusunda çağrı yaptı. Şöyle diyor:

Bakterileri zehir olarak kullanma modeli, hatalı ve artık geçerli olmayan çalışmalara dayanıyor gibiydi. Güvenebileceğimiz iyi bir veri yoktu.

Goldstein aynı zamanda bünyesinde bu ejderleri barındıran birkaç hayvanat bahçesiyle de iletişim kurmaya çalıştı. Şöyle diyor:

Çoğu cevap bile vermedi, bazıları ise anlayamadığım nedenlerden dolayı araştırmayı engellemeye, saptırmaya çalıştı.

Goldstein'ın takımının bir üyesi olan Kerin Tyrrell ise şöyle diyor:

Ve bu kişiler bu çalışmanın çoktan yapıldığını ve yeni hiçbir bulgunun ortaya çıkmayacağını söyledi.

Neyse ki; Los Angeles, Honolulu ve Houston'daki üç hayvanat bahçesinin yetkilileri yardımcı olma konusunda istekliydi. Oluşturulan takım 10 yetişkin, 6 yavru olmak üzere 16 ejderin ağzından örnek almayı başardı.

Ancak, beklenen olmadı. Araştırmadan hiçbir şey çıkmadı. Buldukları tüm mikroplar, ejderlerin yediği son yemeklerde yaygın olanlardı. Hiçbir öldürücü tür, hızlı bir ölüme ve ölümcül bir enfeksiyona sebep olacak hiçbir mikrop yoktu. Özellikle az ya da çok miktarda da değillerdi. Fry şöyle diyor:

Ejderlerin ağızlarındaki bakteri seviyesi, esir bir aslandan ya da tazmanya canavarından elde edeceğimizden çok daha düşük. Komodolar sahiden temiz canlılar. Bu bulgu da tabuttaki 'bakterileri zehir olarak kullanma' fikrine çakılan başka bir çivi.

Elbette, doğal ortamlarındaki ejderlerin ölümcül bakterileri barındırabileceği iddia edilebilir. Ancak esir hayvanlar da ne steril bir ortamda yaşıyor, ne de steril yiyecekler yiyor. Doğal ortamlarındaki ejderler gerçekten bakterileri zehir olarak kullanıyorsa, esir olanlar en azından bu bakterilerin ağızlarında çoğalmasını sağlayacak bir şeye sahip olmalılar. Fry şöyle diyor:

Eğer vahşi doğada bakterilerin ağızlarında çoğalmasını sağlayabiliyorlarsa, esaret altında da bunu yapıyor olabilmeliler. Ancak böyle bir durum söz konusu değil. İncelenen ejderlerin ağızları herhangi esir bir etoburdan daha farklı değildi.

Auffenberg'ün kitabının dışında, bakteri-zehir hipotezine tek destek Arlington Teksas Üniversitesi'ndeki bir ekipten geliyor. Bu ekip 2002 yılında; 26 tane vahşi doğada olan, 13 tane de esir durumunda bulunan 39 komodo ejderinin salyasında 54 adet hastalığa neden olan patojenin de dahil olduğu geniş bir bakteri yelpazesine rastladı. Salyayı farelere enjekte ettiklerinde farelerin çoğu öldü ve kanları belirli bir mikrop -Pasteurella multocida- açısından zengindi.

Ancak Fry bu çalışmanın gülünç olduğunu düşünüyor.

Evet, vahşi ejderler üzerinde çalışmış olabilirler; ancak Fry'ın esir hayvanlarındaki mikroplar, onların çalışmasındaki vahşi ejderlerdeki mikroplara daha yakındı. Keşfettikleri patojenler de bir hayvanın mikrobiyal çevresinin öldürücü olmayan, normal üyeleri. Pasteurella mikrobu üzerine yoğunlaşsalar da, bu mikrop 39 ejderhanın sadece 2'sinde bulundu. Goldstein ise esir ejderlerde bu mikroba hiç rastlamadı.

En önemlisi de, tüm ejderlerde tek bir mikrop türü saptanması gibi bir durum söz konusu değil.

Bu ejderler nasıl olur da bu kadar değişken bir stratejiyi kullanabilir? Fry şöyle diyor:

Bu evrimsel açıdan mantıksız.

Tyrrell'a göre ise bakteriyi zehir olarak kullanma hipotezinin tek çıkış noktası, ekibin sadece laboratuvar kültürlerinde yetişebilen bakterileri tanımlamış olması. Bazı türler bu şekilde tanımlanamıyor, bu yüzden bu bakterilerden biri ejderin ölümcül ısırığına katkıda bulunuyor olabilir.

Fry; bakterilerin, ejderin kurbanlarını öldürmesine yardım ettiğini düşünüyor, ancak Auffenberg'ün iddia ettiği şekilde değil. Ejderler, geyik veya domuz gibi orta büyüklükyeki memelileri avladığında, kurbanlar zaten kan kaybından oldukça hızlı ölüyor. Bakteri yardımcı oluyor, evet; ancak asıl önemli olan kurbanda açılan yaralar.

Manda ise bambaşka bir hikaye.

Bu hayvanlar, komodo ejderlerine insanlar tarafından tanıtıldı. Hemen öldürmek için çok büyükler ve ilk saldırıdan kaçma konusunda oldukça iyiler. Doğal ortamlarında geniş bataklıklara karışıp hemen kaybolurlar, ancak Komodo Adası'nda böyle bir olanakları yok. Bu durumda, mandalar durgun ve kendi dışkılarıyla kirlenmiş su birikintilerine sığınırlar. Bu mikrobiyal ortamda ise yaraları çok çabuk enfekte olur. Fry şöyle diyor:

Yoğun yaz sıcağında havuzunuza bir sürü inek gübresi atıyorsunuz, bacaklarınızı çok eski bir ustura ile tıraş ediyorsunuz ve gün boyunca o suyun içinde bekliyorsunuz. Alın size korkunç enfeksiyonlu yaralar!