Paylaşım Yap
Tüm Reklamları Kapat

Eddington Limiti: Karadelikler, Sanılanın Aksine Kusursuz "Yutucular" Değildir!

2 dakika
5,863
Eddington Limiti: Karadelikler, Sanılanın Aksine Kusursuz "Yutucular" Değildir!
Evrim Ağacı Akademi: Kara Delikler Yazı Dizisi

Bu yazı, Kara Delikler yazı dizisinin 9. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Kara Delik Nedir? Kara Delik Nasıl Oluşur?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
Tüm Reklamları Kapat

Karadeliklerle ilgili daha önceki yazılarımızda, karadeliklerin kütleçekimsel etki alanlarının sanılanın aksine galaksiler ölçeğinde aslında son derece küçük olduğundan bahsetmiştik. Bu gerçeğin bir diğer çıkarımı, karadeliklerin yine sanılanın aksine etraflarındaki cisimleri yutmaya pek de meyilli olmadıklarıdır! Bunun neden böyle olduğunu izah edelim:

Diyelim ki bir galaksinin oluşumu ve evrimi sırasında ortaya çıkan dinamikler nedeniyle sayısız yıldızsal cismin yörüngesi, karadeliğin gelgit yarıçapı sınırları içerisine denk gelmiş olsun. Böylece karadeliğin "bitmek tükenmek bilmez iştahı", bu yıldızları yutmak istiyor olsun. Peki bir karadelik, etrafındaki bu yıldızların ne kadarlık bir kısmını yutabilir?

Bir karadelik tarafından parçalanan ve yutulan yıldızların, karadelik referans düzlemine göre halen belli bir miktar rotasyonu bulunmaktadır. Açısal momentumun korunumu yasası dolayısıyla bu yıldızlar karadeliğin içine "doğrudan" düşemezler, yörüngesinde dolanmak zorundadırlar. İşte bu nedenle parçalanmış yıldızlara ait parçalar karadelik etrafında akresyon diski (birikim diski) adı verilen bir yapı oluştururlar. Bu yapı içerisindeki parçacıklar birbirlerine sürtünürler ve bu nedenle enerjilerini kaybederler. Buna bağlı olarak karadeliğin kütleçekimi onların yörünge yarıçapını gitgide azaltır ve nihayetinde karadeliğin olay ufkuna ulaşmalarına neden olur. 

Tüm Reklamları Kapat

Bu süreç boyunca gazların kinetik enerjisi ısıya dönüşür ve bu ısı uzay boşluğuna yayılır. Ancak bu ısı yayınımı (radyasyon), yıldız artıkları üzerinde basınca neden olur. Bu basınç, tıpkı kütleçekimi gibi cisimler arasındaki mesafenin karesiyle ters orantılıdır. Yani uzaklık arttıkça, basınç hızla azalır (uzaklık 2 kat artınca basınç 4 kat azalır). Bu durumda, kütleçekiminin etkisi ile gaz basıncının yarattığı kuvvet birbirini bir noktada dengeleyecektir. Dengelenme, maksimum birikim (akresyon) oranında gerçekleşecektir ve bu oran, sadece karadeliğin kütleçekimi ile ilişkilidir. Bu dengeye Eddington Limiti adı verilir. 

Aslında bu limit teoriktir: Karadeliklerin ve akresyon diskinin tamamen simetrik olduğu ve oluşan gazın sadece Hidrojen'den ibaret olduğu varsayımına dayanır. Ancak bu varsayımları doğru kabul edersek, maksimum akresyon oranının (ya da Eddington Limiti'nin) aşağıdaki denklemle bulunması mümkündür:

Elbette akresyon diskindeki sürtünme ve radyasyon, uzaktan bakıldığında pasparlak bir ışık saçılımına neden olacaktır. İşte karadelik etrafında dönen parçalanmış yıldız artıklarına bağlı olarak meydana gelen en yüksek aydınlatırlık/parlaklık (luminosity) şu şekilde hesaplanabilir:

Şimdi, bunları anlamlı kılmak adına Samanyolu Galaksi'mizin merkezindeki Sagittarius A* karadeliğinin fiziksel değerlerini bu denklemlere yerleştirelim. Bunu yapacak olursanız, karadeliğimizin maksimum akresyon oranının yılda 0.01 Güneş Kütlesi olduğunu buluruz. Ayrıca ikinci denklemi kullanarak, bu birikimin yarattığı aydınlatırlığın 1011, yani Güneş'in saçtığı ışığın 100 milyar katı olduğunu görürüz. Bu aydınlatırlık, karadeliğimiz haricinde kalan tüm Samanyolu Galaksisi'nin aydınlatırlığına kabaca eşittir!

Tüm Reklamları Kapat

Yani görebileceğiniz üzere, karadelikler pek de iştahlı yiyiciler değillerdir; ancak ısı, ışık ve madde kusmak açısından rakipsizlerdir!

Yazan: Hossam Aly (Harvard Üniversitesi Astrofizik Bölümü, PhD)

Bu Makaleyi Alıntıla
Okundu Olarak İşaretle
Evrim Ağacı Akademi: Kara Delikler Yazı Dizisi

Bu yazı, Kara Delikler yazı dizisinin 9. yazısıdır. Bu yazı dizisini okumaya, serinin 1. yazısı olan "Kara Delik Nedir? Kara Delik Nasıl Oluşur?" başlıklı makalemizden başlamanızı öneririz.

Yazı dizisi içindeki ilerleyişinizi kaydetmek için veya kayıt olun.

EA Akademi Hakkında Bilgi Al
36
0
  • Paylaş
  • Alıntıla
  • Alıntıları Göster
Paylaş
Sonra Oku
Notlarım
Yazdır / PDF Olarak Kaydet
Bize Ulaş
Yukarı Zıpla

İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!

Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.

Soru & Cevap Platformuna Git
Bu İçerik Size Ne Hissettirdi?
  • Tebrikler! 12
  • İnanılmaz 6
  • Merak Uyandırıcı! 6
  • Mmm... Çok sapyoseksüel! 4
  • Bilim Budur! 2
  • Umut Verici! 2
  • Muhteşem! 1
  • Korkutucu! 1
  • Güldürdü 0
  • Üzücü! 0
  • Grrr... *@$# 0
  • İğrenç! 0
Kaynaklar ve İleri Okuma
  1. Türev İçerik Kaynağı: Quora | Arşiv Bağlantısı
Tüm Reklamları Kapat

Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?

Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:

kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci

Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 05/11/2024 10:51:20 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/4583

İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.

Keşfet
Akış
İçerikler
Gündem
Göz
Fil
Mitler
Hominid
Sinirbilim
İklim Değişikliği
Karar Verme
Veri Bilimi
Charles Darwin
Hayvan Davranışları
Kanıt
Maske Takmak
Entomoloji
Kimya
Kırmızı
Kurt
Kelebek
Astronomi
Etimoloji
Yılan
Protein
Geometri
Arkeoloji
Pandemik
Atom
Aklımdan Geçen
Komünite Seç
Aklımdan Geçen
Fark Ettim ki...
Bugün Öğrendim ki...
İşe Yarar İpucu
Bilim Haberleri
Hikaye Fikri
Video Konu Önerisi
Başlık
Kafana takılan neler var?
Gündem
Bağlantı
Ekle
Soru Sor
Stiller
Kurallar
Komünite Kuralları
Bu komünite, aklınızdan geçen düşünceleri Evrim Ağacı ailesiyle paylaşabilmeniz içindir. Yapacağınız paylaşımlar Evrim Ağacı'nın kurallarına tabidir. Ayrıca bu komünitenin ek kurallarına da uymanız gerekmektedir.
1
Bilim kimliğinizi önceleyin.
Evrim Ağacı bir bilim platformudur. Dolayısıyla aklınızdan geçen her şeyden ziyade, bilim veya yaşamla ilgili olabilecek düşüncelerinizle ilgileniyoruz.
2
Propaganda ve baskı amaçlı kullanmayın.
Herkesin aklından her şey geçebilir; fakat bu platformun amacı, insanların belli ideolojiler için propaganda yapmaları veya başkaları üzerinde baskı kurma amacıyla geliştirilmemiştir. Paylaştığınız fikirlerin değer kattığından emin olun.
3
Gerilim yaratmayın.
Gerilim, tersleme, tahrik, taciz, alay, dedikodu, trollük, vurdumduymazlık, duyarsızlık, ırkçılık, bağnazlık, nefret söylemi, azınlıklara saldırı, fanatizm, holiganlık, sloganlar yasaktır.
4
Değer katın; hassas konulardan ve öznel yoruma açık alanlardan uzak durun.
Bu komünitenin amacı okurlara hayatla ilgili keyifli farkındalıklar yaşatabilmektir. Din, politika, spor, aktüel konular gibi anlık tepkilere neden olabilecek konulardaki tespitlerden kaçının. Ayrıca aklınızdan geçenlerin Türkiye’deki bilim komünitesine değer katması beklenmektedir.
5
Cevap hakkı doğurmayın.
Aklınızdan geçenlerin bu platformda bulunmuyor olabilecek kişilere cevap hakkı doğurmadığından emin olun.
Sosyal
Yeniler
Daha Fazla İçerik Göster
Popüler Yazılar
30 gün
90 gün
1 yıl
Evrim Ağacı'na Destek Ol

Evrim Ağacı'nın %100 okur destekli bir bilim platformu olduğunu biliyor muydunuz? Evrim Ağacı'nın maddi destekçileri arasına katılarak Türkiye'de bilimin yayılmasına güç katın.

Evrim Ağacı'nı Takip Et!
Yazı Geçmişi
Okuma Geçmişi
Notlarım
İlerleme Durumunu Güncelle
Okudum
Sonra Oku
Not Ekle
Kaldığım Yeri İşaretle
Göz Attım

Evrim Ağacı tarafından otomatik olarak takip edilen işlemleri istediğin zaman durdurabilirsin.
[Site ayalarına git...]

Filtrele
Listele
Bu yazıdaki hareketlerin
Devamını Göster
Filtrele
Listele
Tüm Okuma Geçmişin
Devamını Göster
0/10000
Bu Makaleyi Alıntıla
Evrim Ağacı Formatı
APA7
MLA9
Chicago
H. Aly, et al. Eddington Limiti: Karadelikler, Sanılanın Aksine Kusursuz "Yutucular" Değildir!. (9 Ekim 2016). Alındığı Tarih: 5 Kasım 2024. Alındığı Yer: https://evrimagaci.org/s/4583
Aly, H., Bakırcı, Ç. M. (2016, October 09). Eddington Limiti: Karadelikler, Sanılanın Aksine Kusursuz "Yutucular" Değildir!. Evrim Ağacı. Retrieved November 05, 2024. from https://evrimagaci.org/s/4583
H. Aly, et al. “Eddington Limiti: Karadelikler, Sanılanın Aksine Kusursuz "Yutucular" Değildir!.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, 09 Oct. 2016, https://evrimagaci.org/s/4583.
Aly, Hossam. Bakırcı, Çağrı Mert. “Eddington Limiti: Karadelikler, Sanılanın Aksine Kusursuz "Yutucular" Değildir!.” Edited by Çağrı Mert Bakırcı. Evrim Ağacı, October 09, 2016. https://evrimagaci.org/s/4583.
ve seni takip ediyor

Göster

Şifremi unuttum Üyelik Aktivasyonu

Göster

Şifrenizi mi unuttunuz? Lütfen e-posta adresinizi giriniz. E-posta adresinize şifrenizi sıfırlamak için bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Eğer aktivasyon kodunu almadıysanız lütfen e-posta adresinizi giriniz. Üyeliğinizi aktive etmek için e-posta adresinize bir bağlantı gönderilecektir.

Geri dön

Close