COVID-19 Stresi ve Amigdala: "Her Gün 14. Günü Sayıyorum!"
Başlığı okuyunca aklınıza tanıdık bir düşünce geldi mi? Bu cümle zihninizde bir şeyler çağrıştırdı mı? Yoksa COVID-19'un belirtilerinin ortaya çıkması için hekimlerin dile getirdiği kritik eşik mi aklınıza geldi? Her gün, "En son şuraya gitmiştim, onun 14. günü doldu. Demek ki bulaşmamış hiçbir şey! Sonra da şuraya gitmiştim, onun 14. günü daha dolmadı, demek ki risk hala devam ediyor..." gibi cümleler kuruyor musunuz?
Şöyle bir örnek daha verelim. Karanlık bir yolda gidiyorsunuz. Tam virajı aldıktan sonra sağ şeritte dörtlüleri yakmış, duran bir araba görüyorsunuz. Yan koltukta oturan arkadaşınız öfkeleniyor ve arabanın orada durmaması gerektiğine dair gerekçeler sıralıyor. O sırada sizin aklınızdan geçen ise, arabadakilerin yardıma ihtiyacı olup olmadığı... İkiniz de aynı olayı görmüşken, nasıl oluyor da biriniz öfkeleniyor ama bir diğeriniz yardıma koşmayı düşünüyor? İşte bu noktayı daha iyi anlayabilmek için beynimizde minicik bir yer kaplayan amigdaladan biraz bahsetmemiz gerekiyor...
Amigdala beyinde bir bölgeye verilen isim ve doğumla birlikte gelişimini tamamlamış bir yapı. Amigdala beynimizde "duman detektörü" gibi çalışıyor. Eğer bir tehlike hissederse hemen uyarı veriyor. Nasıl ki bazı detektörler ufacık bir dumanda uyarı verirken, bazı detektörler belirli bir duman yoğunluğundan sonra uyarı veriyorsa, bu amigdala dedektörünün hassasiyeti de kişiden kişiye değişiyor.
Duman dedektörünün hassasiyeti ise, amigdalayı eyleme geçiren iki yoldan hangisinin kullanıldığına göre belirleniyor. Bu yollardan biri çok hızlı ve kısayken diğer yol daha yavaş ve uzun. Hızlı ve kısa yol ile talamustan gelen duyusal bilgi doğrudan amigdalaya iletilirken, uzun ve yavaş yol ile talamustan gelen bilgi öncelikle düşünme, yorumlama, muhakeme etme becerilerinden sorumlu frontal korteksteki ilgili merkezlere gönderiliyor ve girdi orada işlendikten sonra amigdalaya ulaşıyor. Bir diğer deyişle hızlı ve kısa yol düşünmeden hissedilmesine neden olurken uzun ve yavaş yol düşündükten sonra hissedilmesini sağlıyor.
Hızlı ve kısa yol duygusal öğrenmeyi de çabuklaştırıyor. Kişinin doğuştan getirdiği biyolojik yapı kadar önceki yaşam deneyimleri de hangi yolun daha çok çalışacağı konusunda etkili olabiliyor. Kısaca, her gün 14. günü sayanlar ve arabanın durduğu yer nedeniyle aniden öfkelenen kişilerde amigdalaya giden hızlı ve kısa yol daha güçlü çalışıyor.
Atalarımızın bu hızlı yola ihtiyaçları vardı, çünkü karşılarında vahşi bir hayvan gördüklerinde doğrudan harekete geçmeleri gerekirdi. Evrimsel süreçte amigdalanın görevi hep aynıydı; kişiyi tehlikelere karşı mümkün olduğu kadar hızlı uyarmak. Şu an ise vahşi bir hayatta ayakta kalma mücadelesi veren atalarımızın torunları olarak risklerin görece daha az olduğu bir dönemde yaşıyoruz. Sürekli "atak halde" olmak zorunda değiliz, dolayısıyla duman detektörünün çok hassas olmasına gerek olmadığı için evrimsel süreçte oluşan ikinci bir yoldan artık bahsetmemiz gerekiyor.
Bizler frontal korteks sayesinde düşünüyor, planlar yapabiliyor, davranışlarımızın sonuçlarını tahmin edebiliyor ve olayları muhakeme edebiliyoruz. Korkteksin ilgili bölümleri sayesinde amigdalaya giden uzun ve yavaş yolu kullanabiliyoruz. Amigdala doğuştan hazırdır. Frontal korteks ise doğumdan sonra da gelişmeye devam eder ve nasıl gelişeceği biraz da bizim elimizdedir. Çevremizdeki dünyayı anlamamızı ve anlamlandırmamızı sağlayan bu beyin bölgesi dünyayı yorumlama şeklimize göre belli bir yorum kalıbına daha yatkın hale gelebilir.
Kısaca, güzel düşündükçe beynimizi de güzel düşünmeye yatkın olur. "Her gün 14. günü sayıyorum." ya da "O arabanın orada ne işi var?" gibi bize çok da faydası olmayan düşünce öbeklerinin yerine "Elimden gelen tüm önlemleri alıp, şu ana odaklanabilirim." ya da "Belki de arabanın orada durmaktan başka bir şansı yoktu." gibi ifadeleri kullanarak yorum kalıplarımızı daha olumlu hale getirebiliriz.
Amigdala ve sempatik sinir sisteminin, yani beynimizin ve vücudumuzun stres yanıtı yaratan kısımlarının genel aktivasyonunu azaltmak için bazı önerilerle yazıyı sonlandıralım. Nefes egzersizleri ve düzenli fiziksel etkinlikler, yaşamı düzenleme konusunda aktif rol almak, değiştirme ya da müdahale etme şansının olmadığı ilgi alanına odaklanmaktansa doğrudan kontrol etme şansının olduğu etki alanına odaklanmak gibi seçenekler uzun ve yavaş yolun daha çok eyleme geçmesini sağlayabilir.
İçeriklerimizin bilimsel gerçekleri doğru bir şekilde yansıtması için en üst düzey çabayı gösteriyoruz. Gözünüze doğru gelmeyen bir şey varsa, mümkünse güvenilir kaynaklarınızla birlikte bize ulaşın!
Bu içeriğimizle ilgili bir sorunuz mu var? Buraya tıklayarak sorabilirsiniz.
Soru & Cevap Platformuna Git- 14
- 5
- 3
- 3
- 2
- 2
- 2
- 1
- 0
- 0
- 0
- 0
- B. J. Arden. (2019). Brain 2 Brain Nörobilimin Psikoterapi Üzerindeki Dönüştürücü Etkisi. Yayınevi: Solo Yayınları.
- J. Ward. (2017). The Student’s Guide To Social Neuroscience. Yayınevi: Routledge.
Evrim Ağacı'na her ay sadece 1 kahve ısmarlayarak destek olmak ister misiniz?
Şu iki siteden birini kullanarak şimdi destek olabilirsiniz:
kreosus.com/evrimagaci | patreon.com/evrimagaci
Çıktı Bilgisi: Bu sayfa, Evrim Ağacı yazdırma aracı kullanılarak 03/12/2024 21:05:49 tarihinde oluşturulmuştur. Evrim Ağacı'ndaki içeriklerin tamamı, birden fazla editör tarafından, durmaksızın elden geçirilmekte, güncellenmekte ve geliştirilmektedir. Dolayısıyla bu çıktının alındığı tarihten sonra yapılan güncellemeleri görmek ve bu içeriğin en güncel halini okumak için lütfen şu adrese gidiniz: https://evrimagaci.org/s/8771
İçerik Kullanım İzinleri: Evrim Ağacı'ndaki yazılı içerikler orijinallerine hiçbir şekilde dokunulmadığı müddetçe izin alınmaksızın paylaşılabilir, kopyalanabilir, yapıştırılabilir, çoğaltılabilir, basılabilir, dağıtılabilir, yayılabilir, alıntılanabilir. Ancak bu içeriklerin hiçbiri izin alınmaksızın değiştirilemez ve değiştirilmiş halleri Evrim Ağacı'na aitmiş gibi sunulamaz. Benzer şekilde, içeriklerin hiçbiri, söz konusu içeriğin açıkça belirtilmiş yazarlarından ve Evrim Ağacı'ndan başkasına aitmiş gibi sunulamaz. Bu sayfa izin alınmaksızın düzenlenemez, Evrim Ağacı logosu, yazar/editör bilgileri ve içeriğin diğer kısımları izin alınmaksızın değiştirilemez veya kaldırılamaz.